واژه‌هاي مركب درون‌مركز زبان فارسي: ساخت‌هاي مفهومي ساده يا پيچيده

در تعدادي از پژوهش‌‌هاي زبان‌شناختيِ متمركز بر واژه‌هاي مركب اين مسئله اذعان ‌شده‌ است كه واژه‌هاي مركب درون‌مركز به ‌دليل وجود عنصر هسته تركيب‌پذيرند و شفافيت‌ معنايي دارند. با مفروض قرار دادن ادعاي فوق، پژوهش حاضر بر آن است تا با تمركز بر بُعد معنايي واژه‌هاي مركب درون‌مركز زبان فارسي نشان ‌دهد كه چگونه در برخي از واژه‌هاي مركب درون‌مركز وجود عنصر هسته الزاماً به ‌معني تركيب‌پذيري ‌معنايي و سادگي ساختار مفهومي اين واژه‌ها نيست و واژه‌هاي مركبي كه طبق تعريف درون‌مركز تلقي‌ مي‌شود، به ‌لحاظ پيچيدگي ساختار مفهومي تفاوت‌هايي با يكديگر دارند. به ‌اين منظور، با استناد به ادعاي برخي زبان‌شناسان شناختي مبني‌ بر قابليت نظريۀ آميختگي مفهومي در تبيين ساخت ‌معناي واژه‌هاي مركب، از ابزارها و مفاهيم اين نظريه بهره‌‌ گرفته‌ شد و فرايند مفهوم‌پروري در تعدادي اسم‌ مركب درون‌مركزِ اسم ـ اسم زبان فارسي تحليل‌ گرديد. تحليل‌ها نشان ‌مي‌دهد كه هرچند برخي واژه‌هاي مركب درون‌مركز نمونه‌‌هاي بارز تركيب‌پذيري‌ معنايي هستند و شبكه‌هاي انضمامي ساده را فعال ‌مي‌سازند، واژه‌هاي مركب درون‌مركزي نيز وجود دارند كه به‌ لحاظ معنايي شفاف و تركيب‌پذير نيستند. در اين واژه‌‌ها عليرغم وجود عنصر هسته، متأثر از عملكرد مجاز يا استعاره تصويري بر روي جزء توصيف‌كننده، فرايند ساخت ‌معنا شبكه‌اي تك‌ساحتي را برمي‌انگيزاند كه هرچند به پيچيدگي شبكه‌‌هاي انضمامي دوساحتي نيست، سادگي و تركيب‌پذيري معنايي شبكه‌هاي ساده را نيز نشان ‌نمي‌دهد. اين نتيجه تلويحاً مؤيد آن است كه تمام واژه‌هايي كه بر مبناي تعريف، درون‌مركز تشخيص ‌‌داده ‌مي‌شوند، ساختار مفهومي يكساني ندارند.