اثرگذاري و ارتباط كُنش هاي ناشايست انساني با رخدادهاي جهان مادي از منظر علامه طباطبايي و شهيد صدر

رابطۀ وقوع شر با اعمال انساني، از دير باز ذهن انديشمندان به ويژه متكلمان و فيلسوفان مسلمان را به خود مشغول داشته است. اين بحث از جهات مختلفي مورد توجه بوده است، اما در اين نوشتار به چگونگيِ تأثيرگذاري افعال ناشايست انسان در وقوع شرّ پرداخته شده است. از آنجا كه اين مهم با فاعليت انسان در طبيعت پيوند دارد، نحوۀ ارتباط انسان با طبيعت نيز بررسي شده است. مادي گرايان با توجه به اينكه به اصل آفرينش باورمند نيستند، نقش افعال انسان در پيدايش رويدادهاي ناخوشايند را انكار كرده و آن را يك فرضيۀ ديني دانسته اند. اشاعره با توجه به رويكرد جبرگرايانه، همۀ پديده ها را به خدا نسبت داده و براي انسان فاعليتي قائل نيستند، اما انديشمندان معاصر اماميه ديدگاه هاي ديگري برگزيده اند. شهيد صدر با طرح نظريه استخلاف، بر اين باور است كه انسان امانتدار جهان طبيعت است و كنش هاي او بايد بر اساس قوانين امانتداري كه خداوند مقرر نموده است، باشد. علامه طباطبايي نيز با طرح نظريه استخدام و تسخير، انسان را بخشي از اين جهان مي داند كه همگي پيرو نظام اسباب و مسببات هستند. اين نظام عليت، افزون بر خداوند(به عنوان علت حقيقي)، داراي علل مادي به عنوان علت نزديك و علل معنوي به عنوان علل مياني است كه از آثار كنش هاي اختياري انسان سرچشمه مي گيرد. در اين ميان گناهان، افزون بر مجازات تشريعي اخروي، آثار تكويني مادي و فرامادي در دنيا دارند. اين پژوهش، ضمن بررسي گفته ها و ادله، به اين نتيجه رسيده است كه ديدگاه نخست از اولويت برخوردار است.