سير تحول بازنمايي تصوير تخت در دستنويس‌هاي مصور ايلخاني تا ۷۳۶ هجري

در عصر ايلخاني كه سرآغاز شكوفايي كتاب آرايي ايراني‌ است، نقاشان با به‌كار بستن آميزه‌اي از عناصر غربي و شرقي زبان بصري جديدي در بازنمايي مضامين سنتي هنر ايراني ابداع كردند. تخت به عنوان هسته‌ي مركزي مجالس بر تخت نشستنْ يكي از عناصري است كه مي‌توان اين دگرديسي را در نحوه‌ي بازنمايي آن‌ دنبال كرد. هدف اين مقاله شناسايي و بررسي عوامل مختلفي است كه در شيوه‌ي بازنمايي تخت در مراحل مختلف شكل‌گيري، گسترش و شكوفايي نقاشي دوره‌ي ايلخاني مؤثر بوده‌اند. در اين راستا اين پرسش‌ها به بحث گذاشته مي‌شوند؛ انواع  تخت در دوره‌ي ايلخاني كدام‌اند؟ عوامل مؤثر بر بازنمايي تخت و تزئينات آن چه هستند؟ كتاب مصور، به عنوان بستري كه مضمون بر تخت نشستن در آن خلق مي‌شود، در بازنمايي تخت چه تأثيري داشته است؟ در اين پژوهش كه بر اساس داده‌هاي گردآوري شده از مطالعات كتابخانه‌اي و به روش توصيفي-تحليلي انجام شده است ۸۵ نمونه تخت از تصاوير ۷ دستنويس ايلخاني در سه سطح، انواع تخت، تزئينات آن‌ها و نحوه‌ي بازنمايي آن در تركيب‌بندي كلي هر تصوير، مورد بررسي قرار گرفته‌اند. نتايج حاصل از اين بررسي نشان مي‌دهد كه عصر ايلخاني را مي‌توان به مثابه نقطه‌ي عطفي در بازنمايي تخت در نظر گرفت كه طي آن عوامل متعددي در بازنماي تخت‌ها دخيل بوده‌اند، نخست سنت‌هاي پيشامغولي در بين‌النهرين كه در تصاوير نقش شده در كتاب‌ها و اشياء سفالي و فلزي به كار مي‌رفته است، دوم تصاوير تخت‌هاي چيني، سوم جزئيات تزئيني برگرفته از هنر شرق دور به ويژه چين كه از طريق تجارت اشياء به دربار ايلخانان راه يافتند و چهارم تمركز بر تصوير به عنوان روايتي بصري از متن كه  نمود آن در بازنمايي تخت را مي‌توان تحت عنوان شكلي از واقع‌نمايي شناسايي كرد كه به وسيله‌ي كاربرد پرسپكتيو، نمايش افراطي تزئينات و فاصله‌ گرفتن از الگوي ايستاي سنتي در نمايش شاه و تخت بيان شده است.