بازشناسي طرح و نقش كاشي‌كاري‌هاي ازدست‌رفتۀ ضلع شرقي ارگ كريم‌خان شيراز

به‌جز شماري معرق و كاشي‌كاري اسليمي، سه دسته كاشي‌‌كاري برفراز درگاه ميانسراي ارگ در ضلع شرقي شامل طاق‌نماي مياني و دو طاق‌نماي شمالي و جنوبي در امتداد محور اصلي ارگ و روبروي ايوان شاه‌نشين قرار داشته كه در دهه‌هاي گذشته و به دلايل نامعلومي از دست ‌رفته است. شناسايي آنها مي‌تواند بر درك موجود از معماري ارگ تأثيرگذار بوده و گوشه‌اي از ميراث كاشي‌كاري زنديان را نيز آشكار نمايد. پژوهش كنوني با هدف بازشناسي اين آثار، در پي پاسخ به پرسش‌هايي بدين شرح است: 1 «طرح»، «محتوا» و «نقش» كاشي‌‌كاري‌هاي يادشده چه موضوعات و مفاهيمي را در بر دارند؟ 2 اين كاشي‌‌كاري‌ها چه تأثيراتي بر كيفيت فضايي ارگ و درك موجود از الگوي معماري آن داشته است؟ روش تحقيق، تفسيري تاريخي است و گردآوري اطلاعات به شيوه كتابخانه‌اي انجام شده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان دادند كه كاشي‌هاي طاقنماي مياني، نشان دهنده ايواني آجري با فرشي افشان است كه به لحاظ هندسي، قرينه‌اي از ايوان اصلي ارگ بوده و شامل يك مقرنس‌ نيم‌كاسه در مركز به همراه ملازماني با لباس‌هاي زنديان در طرفين خود است. در لچكي‌هاي اين طاق‌نما، منظره‌اي طبيعي با درختان، مرغان و حيواناتي نظير شير و خرگوش در زمينه‌اي صخره‌اي نقاشي شده كه برخلاف نقش ايوان، پويا است. كاشي‌كاري‌هاي دو طاقنماي شمالي و جنوبي قرينه يكديگرند و هركدام شامل سه خدمتكار با دستار و عمامه و ظروفي از نوشيدني و ميوه در دست هستند كه در طرحي شبيه به مقرنس‌هاي داخلي اتاق‌هاي ارگ ترسيم شده‌اند. افزون بر اين، كاشي‌هاي مورد بررسي را به‌طوركلي مي‌توان «به‌مثابۀ بازتاب حضور خدمت‌كاران ارگ»، «آينه‌اي دوبعدي در برابر اندام‌هاي سه‌بعدي بنا»، بازتاني از «جهان آرماني در برابر جهان واقعي موجود در ارگ» و در نهايت به مثابۀ «الگوي زيبايي‌شناختي رجال ديواني حكومتي روزگار زند و قاجار در بناهاي ديواني و سكونتي» تلقي كرد.