ساختارشناسي ذمّه‌نامه‌هاي دورۀ قاجار

هدف: ذمّه‌نامه سندي است حاكي از تعهد مديون به پرداخت وجه نقد يا پرداخت جنس يا تعهد به فعلي معين. ذمّه‌نامه‌ها جزو اسناد شرعي و مردمي‌اند و در دورۀ قاجار در همۀ سطوح زندگي مردم استفاده مي‌شده‌اند و درعين سادگي، ساختاري خاص داشته‌اند. اين مقاله نتيجه بررسي ساختارهاي شكل  و محتواي  آنها را گزارش مي‌كند. روش/ رويكرد پژوهش:   داده‌ها از  50  ذمّه‌نامه كه در آرشيو  ملي ايران نگهداري مي شود  و منابع كتابخانه‌اي گردآوري شده است. يافته‌ها و نتيجه‌گيري: ذمّه‌نامه‌ها اسنادي ساده‌اند كه ساختار   و محتواي آن‌ها در سراسر دوران قاجار، تغيير  مهمي نكرد. از لحاظ ساختار،  ذمه‌نامه‌ها دو بخش شامل متن و حاشيه  با اجزاي مربوطه دارند. محتواي ذمه‌نامه‌ها از  نام و شهرت طرفين عقد، مقدار بدهي، زمان تسويه‌حساب، نحوۀ پرداخت، شروط ضمن عقد و... تشكيل مي‌شود. با ورود صنعت چاپ و با آغاز حكومت پهلوي، اين اسناد به‌ويژه ازنظر ساختار ظاهري تفاوت‌هايي چشمگير با ذمّه‌نامه‌هاي دوران قاجار پيدا كردند.