تحليل مكاني خشك سالي و پديده مهاجرت در جوامع روستايي ايران در سال هاي 1390 و 1395

The Analysis of Drought and Migration in Rural Communities in Iran in 2011 and 2016

سابقه و هدف: خشك‌سالي به‌عنوان يك مخاطره طبيعي در هر منطقه‌اي با ميزاني متفاوت رخ مي‌دهد و به همان نسبت بر منابع انساني و مادي جامعه تاثيرگذار است. در كشورهاي در حال توسعه پيامدهاي منفي خشك‌سالي، خصوصا خسارات اقتصادي، بيشترين تاثير را بر جمعيت روستايي دارد. از اين‌رو برخي از خانوارهاي روستايي ابزار مهاجرت را به‌عنوان يك راهبرد مهم براي مقابله و سازگاري با اثرات ناشي از خشك‌سالي انتخاب مي‌كنند. پژوهش حاضر با هدف تحليل خشكسالي در ارتباط با ابعاد اجتماعي همانند بي‌كاري و مهاجرت در جمعيت روستايي در ساله‌هاي 1390 و 1395 انجام شد. روش بررسي: اين مطالعه مقطعي در دو مرحله‌ي تهيه بانك اطلاعاتي و تحليل مكاني انجام شد. داده‌هاي مربوط به خشك‌سالي براساس نمايه SPI از سازمان هواشناسي ايران و همچنين مركز ملي تحقيقات خشكسالي و داده‌هاي مربوط به شاخص‌هاي اجتماعي-اقتصادي از مركز آمار ايران به عنوان منبع اصلي و وزارت تعاون كار و رفاه اجتماعي به عنوان منبع تكميلي جمع‌آوري شد. بانك داده‌ها در نرم‌افزار اكسل ايجاد شد و در مرحله بعد نقشه‌ها بر اساس تقسيمات استاني و معيارهايي از قبيل خشك‌سالي، مهاجرت، اشتغال و كشاورزي با تمركز بر روستاها در سال‌هاي 1390 و 1395 و با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS براساس روش طبقه‌بندي فواصل مساوي مورد تجزيه و تحليل قرار‌گرفتند. يافته‌ها: بررسي ميزان جمعيت روستاها در دو دوره 1390 و 1395، كاهش 2/67 درصدي از سهم جمعيت روستايي در كشور را نشان داد. هر چند مجموع خشك‌سالي كل كشور در سال 1395 نسبت به سال 1390 به ميزان 19/21 درصد كاهش يافته بود اما سهم كشاورزي در سال 1395 نسبت به دوره قبل كاهش 2/1 درصدي را تجربه كرده بود. با در نظر گرفتن كاهش 2/67 درصدي از سهم جمعيت روستايي در سال 1395، در اين سال نسبت به سال 1390 جمعيت بي‌كار روستاها شاهد افزايش 2/97درصدي بوده‌است. در سال 1395 نسبت به سال 1390 سهم شهرها در مقابل سهم روستاها از ميزان مهاجرت وارده افزايشي برابر با 3/77 درصدي داشته بود كه نشان از افزايش مهاجرت از روستاها به شهرها بوده‌است. نتيجه‌گيري: در مجموع، همزمان با استمرار خشك‌سالي‌هاي گسترده در روستاها، كسب و كارهاي كشاورزي روستائيان از بين رفته و بي‌كاري آن‌ها را به دنبال خواهد داشت. بي‌كار شدن بخش قابل توجهي از روستائيان، مهاجرت‌هاي گسترده به شهرها را در پي داشته و پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي، سلامتي، سياسي و محيطي را در كوتاه مدت و بلند مدت بر پيكره مناطق شهري و روستايي وارد مي‌نمايد. در اين راستا تخصيص بودجه‌هاي اقتصادي مناسب توسط مديران و سياستگزاران در راستاي برنامه‌ريزي و تدوين سياست‌هاي سازگاري و تطابق جمعيت روستايي با پديده خشك‌سالي، كمك قابل توجهي به كاهش پيامدهاي ناشي از خشك‌سالي، از بين رفتن كشاورزي و بي‌كاري در روستاهاي كشور خواهد داشت.

Background and Objectives: Drought, as a natural hazard, affects the human and economic resources of communities. Negative consequences of droughts, especially economic ones, has the most effects on rural societies. Thus, some rural families have chosen migration as an important adaptive strategy for coping with the negative effects of droughts. The present study aimed to analyze the droughts concerning to social aspects of joblessness and migration in rural communities of Iran in the years of 2011 and 2016. Methods and Materials: This cross-sectional study was conducted in two stages of establishing a database and spatial analysis. Drought data were gathered from the databases of Iran‘s Meteorological Organization as well as the National Research Center of Droughts and socio-economic data were collected from Iran’s Statistical Center and Ministry of Cooperative’s Labour and Social Welfare databases. A database was made in EXCELL software and based on provincial divisions and the categories of droughts, migration, employment, and agriculture in rural regions in 2011 and 2016 using Aeronautical Reconnaissance Coverage Geographic Information System (ArcGIS) software. Results: The rural populations of Iran decreased by 2.67% in both 2011 and 2016. The total amount of droughts decreased in 2016 comparing 2011 (-19.21%); however, the agricultural activities were decreased by 2.1% in 2016 rather than in 2011. The jobless people of rural regions increased by 2.97% in 2016 comparing 2011. The migration into cities was increased in 2016 (+3.77%) showing an increase in migration from villages to cities. Conclusion: The continuous droughts in a rural area can result in destroying agriculture activities and joblessness in the rural parts of the country. The joblessness of the rural population can lead to wide migration into cities and result in various socio-economic, health, environmental, and political effects on urban and rural regions. Allocation of enough budgets for adaptive planning and policy-making can assist the decrease of drought consequences in rural regions in Iran.