شناسايي تركيبات اسانس گياه دارويي هميشه بهار (Calendula officinalis L.) و مقايسه اثرات آنتي‌اكسيداني اسانس آن با بوتيل هيدروكسي تولوئن در پايداري روغن خوراكي كانولا

زمينه و هدف: روغن كانولا به علت داشتن اسيدهاي چرب غير اشباع بالا، مستعد فساد اكسيداسيوني مي باشد. ﻳﻜﻲ از راه ﻫـﺎي ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از اﻛـﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن روﻏـﻦﻫـﺎ و ﭼﺮﺑـﻲﻫـﺎ اﻓـﺰودن آﻧﺘـﻲاﻛـﺴﻴﺪانﻫـﺎ اﺳـﺖ، اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳنﻜـﻪ آﻧﺘﻲاﻛﺴﻴﺪانﻫﺎي سنتزي به علت امكان سمي و سرطان زا بودن محدود شده است، بنابراين امروزه اسانس گياهان دارويي و معطر به خاطر داشتن خاصيت آنتي اكسيداني به عنوان جايگزين آنتي اكسيدان هاي سنتزي در فرآورده هاي غذايي مطرح مي باشند. گياه هميشه بهار (Calendula officinalis L.) گونه اي از تيره كاسني است كه كاربردهاي متعددي در صنايع غذايي و دارويي دارد. هدف از اين مطالعه تعيين و شناسايي تركيبات اسانس گل هميشه بهار و مقايسه اثرات آنتي اكسيداني اسانس آن با بوتيل هيدروكسي تولوئن در پايداري روغن خوراكي كانولا بود. روش بررسي: اين يك مطالعه تجربي مي‌باشد كه در سال 1398 در دانشگاه نهاوند انجام گرفت. استخراج اسانس از گل هاي هميشه بهار با استفاده از دستگاه كلونجر به روش تقطير با آب انجام شد. جداسازي و شناسايي تركيب هاي متشكله اسانس با استفاده از دستگاه هاي كروماتوگرافي گازي و گاز كروماتوگراف متصل شده به طيف سنج جرمي صورت گرفت. سنجش ميزان تركيبات فنلي اسانس نيز با روش فولين ﺳـﯿﻮﮐﺎﻟﺘﻮ انجام شد. ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آنتي‌اكسيداني اسانس ﺑﺎ آزﻣﻮن هاي ﻣﻬﺎر راديﮑﺎلﻫﺎي آزاد دي‌ﻓﻨﯿﻞ‌ﭘﯿﮑﺮيﻞ‌ﻫﯿﺪرازيﻞ و بي رنگ شدن بتا كاروتن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﺘﯽاﮐﺴﯿﺪان ﺳﻨﺘﺰي ﺑﻮﺗﯿﻞ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯽ ﺗﻮﻟﻮﺋﻦ (BHT) مقايسه شد. سپس اثر اسانس در چهار غلظت(100، 200، 400 و 800 پي پي ام) به روغن كانولا بدون آنتي اكسيدان جهت تعيين فعاليت آنتي اكسيداني اضافه شد. هم‌چنين يك نمونه روغن بدون آنتي اكسيدان(نمونه شاهد) و دو نمونه روغن حاوي 100 و 200 پي‌پي ام آﻧﺘﯽاﮐﺴﯿﺪان BHTنيز جهت مقايسه قدرت آنتي اكسيداني اسانس ها تهيه گرديد. نمونه هاي روغن در دماي 60 درجه سانتي‌گراد طي 35 روز نگهداري شدند و عدد پراكسيد، اسيد تيوباربيتوريك، عدد اسيدي و عدد كربونيل هر هفته اندازه گيري گرديد. داده‌هاي آماري با استفاده از آزمون هاي آماري چند دامنه اي دانكن انجام شد. يافته ها: مهم ترين تركيبات موجود در اسانس گل هميشه بهار آلفاـ كادينول(49.52 درصد )، گاماـ كادينن(15.35 درصد) و دلتاـ كادينن(8.36 درصد) بودند. مقدار تركيبات فنولي برابر با 0.63 ±32.74 ميلي گرم اسيد گاليك در گرم اسانس بود. ميزان IC50 اسانس اين گياه 0.21 ±10.36 ميكروگرم بر ميلي ليتر تعيين شد، در حالي كه اين پارامتر براي BHT0.19 ±9.14 ميكروگرم بر ميلي ليتر بود. غلظت800 پي پي ام اسانس گل هميشه بهار فعاليت آنتي اكسيداني بهتري نسبت به ساير غلظت هاي اسانس نشان داد. هم‌چنين مشاهده شد كه فعاليت آنتي اكسيداني با افزايش غلظت اسانس ارتباط مستقيم داشت. در بررسي خاصيت آنتي اكسيداني غلظت هاي مختلف اسانس گل هميشه بهار در روغن كانولا مشخص شد، بالاترين فعاليت آنتي اكسيداني مربوط به نمونه روغن حاوي 800 پي پي ام اسانس بود كه باBHT در غلظت 100 پي پي ام اختلافي معني داري نداشت(P 0/05). نتيجه گيري: اسانس گل هميشه بهار در غلظت 800 پي پي ام در روغن كانولا اثر آنتي اكسيداني داشته و مي تواند آنتي اكسيدان طبيعي مناسبي به عنوان جايگزين براي آنتي اكسيدان هاي سنتزي در صنعت روغن باشد.