تبيين مدل تحولي انگيزش بر اساس فرهنگ اسلامي

هدف پژوهش حاضر تبيين مدل تحولي انگيزش بر اساس فرهنگ اسلامي و روش آن، «توصيفي  تحليلِ مفهومي» بود. منابع اين پژوهش، شامل منابع اصيل دين اسلام (قرآن و منابع معتبر حديثي) و تفاسير انديشمندان مسلمان در باب آيات قرآن و احاديث مربوطه بود. بر اساس يافته‌هاي پژوهش حاضر، فرهنگ اسلامي اصل ذومراتب بودن انگيزه‌هاي ديني را به رسميت مي‌شناسد. منابع ديني، شاخص‌هايي را براي ارتقا از يك مرحلۀ تحولي انگيزشي به مرحلۀ بالاتر بازگو كرده است. اين معيارها و شاخص‌ها را بر پايۀ عوامل اثرگذار بر انگيزش مي‌توان در سه دسته جاي داد: الف) شاخص مراتب روح: از ميان پنج روح ذكرشده در احاديث اسلامي، سه روح سطح پايين (روح‌الحياۀ، روح‌القوۀ، و روح‌الشهوۀ) بيانگر و توليدگر انگيزه‌‌هاي كمبود، و دو روح والا (روح‌الايمان، و روح‌القُدُس) بيانگر و ايجادگر انگيزه‌‌هاي عالي و رشدي هستند. دو روح والا توانمندي‌ها و ظرفيت‌‌هاي سه روح پايين را در جهت متعالي و رشديافته به خدمت مي‌گيرند. ب) شاخص مراتب معرفت: باور و يقين دين‌داران را مي‌توان در سه سطح درجه‌بندي كرد: «علم‌اليقين»، «عين‌اليقين»، و «حق‌اليقين». اين شاخص بيانگر اين نكته است كه هرچقدر افراد دين‌دار در مراتب معرفت رشد داشته باشند، انتظار مي‌رود كه مراتب انگيزشي نيز سير صعودي به خود گيرد، و انگيزه‌‌هاي ديني آن‌‌ها ناب‌تر، خالص‌تر و بالغانه‌‌تر شود. ج) شاخص مراتب طرح‌واره‌‌هاي هيجاني: طرح‌‌واره‌‌هاي هيجاني را كه اصلي‌ترين مبناي انگيزش ديني هستند مي‌توان در سه دسته قرار داد: سطح پايين كه شامل خوف و رجاست، سطح متوسط كه شامل حيا و شكر است، و سطح بالا كه طرح‌وارۀ هيجاني محبت را در برمي‌گيرد.