تبيين نقش فقر اقتصادي و سرمايه اجتماعي بهره‌برداران در تخريب مراتع (مطالعه موردي: منطقه حفاظت‌شده بيجار)

تخريب مراتع، تحت تاثير فقر اقتصادي و ضعف سرمايه هاي اجتماعي ساكنين روستايي طي ساليان اخير شدت بيشتري يافته است. در همين راستا، تحقيق حاضر، با هدف تبيين نقش اين دو مقوله مهم در تخريب مراتع منطقه حفاظت شده بيجار انجام گرفته است. جامعه آماري مورد مطالعه شامل 1124 خانوار روستايي ساكن در منطقه مذكور بوده كه بر اساس فرمول كوكران 287 خانوار به عنوان نمونه آماري انتخاب شده و به تناسب بين روستاها تقسيم شدند. ابزار گردآوري داده ها در اين پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بوده كه مشتمل بر ويژگي هاي جمعيت شناختي افراد، دارايي هاي اقتصادي (درآمدها و هزينه هاي خانوار)، سرمايه هاي اجتماعي و مصاديق تخريب مرتع است. پس از تاييد روايي با نظر متخصصان، پايايي پرسشنامه سرمايه هاي اجتماعي برابر 0.83 و پرسشنامه تخريب مراتع 0.79 به دست آمد كه نشان از قابليت اعتماد مناسب اين پرسشنامه ها داشت. ديدگاه بهره برداران در ارتباط با مصاديق تخريب مرتع در سه بخش عوامل مربوط به دام و دامداري، قطع و برداشت، و تغيير كاربري مورد بررسي قرار گرفت. داده هاي گردآوري شده با استفاده از آزمون هاي كاي اسكوئر، t جفتي و ضريب همبستگي پيرسون با استفاده از نرم‌افزار SPSS16 تحليل شدند. به منظور تفكيك افراد فقير و غيرفقير، از خط فقر نسبي و براي محاسبه آن، از روش 66 درصد ميانگين كل هزينه ماهانه خانوار استفاده شد. مطابق نتايج تحقيق، خط فقر سرانه 213000 تومان برآورد شد. بنابراين، با توجه به مقايسه هزينه هاي كل ماهيانه با خط فقر، 24.7 درصد افراد زير خط فقر و فقير تشخيص داده شدند. ميانگين سرمايه اجتماعي بهره برداران 3.12 برآورد شد كه در حد متوسط مي باشد. بين متغيرهاي سن، بعد خانوار، درآمد خانوارها، سطح تحصيلات و شغل با فقر اقتصادي بهره برداران ارتباط آماري معناداري يافت شد. بر اساس ديدگاه بهره برداران، تبديل مرتع به اراضي زراعي، چراي طولاني دام و رقابت در چراي دام با ميانگين هاي 4.14، 3.62 و 3.24 به‌ترتيب مهم ترين علل تخريب مراتع در منطقه حفاظت شده بيجار هستند. با توجه به نتايج تحقيق، ميانگين ميزان تخريب مرتع به وسيله پاسخگويان فقير به‌طور معناداري بيشتر از پاسخگويان غيرفقير بود. همچنين، از ديدگاه بهره برداران با سرمايه اجتماعي بيشتر، عوامل مربوط به دام و قطع و برداشت تاثير بيشتري در تخريب مراتع داشته است. بين بهره برداران فقير و غيرفقير از لحاظ سرمايه اجتماعي تفاوت معناداري يافت نشد هر چند كه در پاسخگويان غيرفقير تا حدودي ميانگين سرمايه اجتماعي بيشتر بود. بنابراين با بهبود وضعيت اقتصادي و كاهش فقر اقتصادي و اجتماعي ساكنين روستايي مي توان انتظار كاهش تخريب مراتع مناطق حفاظت شده بيجار را داشت.