هستي و مرگ در پرتو تجربه‌هاي شهودي عطار

نگرش عطار به هستي و مرگ برآمده از تجربۀ شهودي است. اين تجربه ‌ها حاكي از مواجهۀ آدمي با سطح پنهان هستي است. عطار شرح اين شهود را تنها ازطريق زبان خواب يا زبان فكرت ميسر مي‌داند. مسئلۀ اصلي مقاله اين است كه هستي در تجربه ‌هاي شهودي عطار چگونه تصوير شده و تأثير چنين نگرشي به تصور مرگ چيست؟ با بررسي مثنوي ‌‌هاي عطار اين نتايج حاصل شد كه عناصر هستي در ظاهر، امور مقدر فيزيكي خود را انجام مي‌ دهند و در باطن، درد طلب آنان را به جنبش وامي‌ دارد. آدميان عموماً گرفتار سراب‌اند. آنكه به گنجِ قعر درياي عالم دست يابد، خداوند را چون آفتابي تابنده در اين عالم خواهد ديد. در قالب تمثيل اياز و سلطان، وجه معشوقانۀ سلطان تصوير مي شود كه تنها در شهود و با «ترك عدد» آشكار مي‌ شود و خدا، جهان و انسان يكي است. با چنين نگرشي به هستي، با مرگ، جزء به كل مي‌ رسد و عين كلي مي ‌شود كه با صورت ‌پذيري از او جدا گشته بود. مرگ را نيز ازطريق تجربه ‌هاي شبه مرگ مثل فنا، شهود تجلي خداوند و تجربۀ احوال قيامت در دنيا مي ‌توان تجربه كرد. برخي تصاوير شهودي از مرگ عبارت‌اند از رسيدن نور از بي‌جا، احساس خورشيد در درون، خوردن خورشيد، فرودآمدن خورشيد و محو شبنم در دريا. عارفان گويي همزمان در دو جهان به‌‌سر مي‌برند. آدميان به مراتبِ كوشش خود در فراروي از حواس ظاهر امكان چنان تجاربي را خواهند داشت. چنين نگرشي در زوال ملال و معنادار گشتن هستي و مرگ مؤثر خواهد بود.