طراحي الگوي تدوين محتواي الكترونيكي براساس عوامل مؤثر بر رضايتمندي از يادگيري الكترونيكي

پيشينه و اهداف: با وجود پتانسيل هاي عظيم يادگيري الكترونيكي، يادگيرندگان گاهي اوقات تصميم مي‌گيرند كه تحصيل را رهاكنند و تمايلي به ادامه ي آن ندارند؛ بنابراين، پيدا كردن متغيرهايي براي پذيرش آن بسيار مهم است. در بين اين متغيرها، رضايت يك عامل كليدي است كه يكي از شاخص هاي مهم در كيفيت آموزش مي باشد. صاحب‌نظران عوامل متعددي را در جلب رضايتمندي از يادگيري الكترونيكي مؤثر مي دانند از جمله كيفيت محتواي الكترونيكي. نقش محتوا در برنامه درسي يادگيري الكترونيكي خيلي برجسته تر و تأثيرگذارتر از نقش محتوا در برنامه درسي آموزش هاي مرسوم است. زيرا در يادگيري الكترونيكي، محتوا دربردارنده ي نقش ساير عناصر برنامه درسي نيز مي باشد، از جمله؛ نقش ياددهنده، فعاليت هاي ياددهي يادگيري، زمان، مكان، ارزشيابي و بازخوردها. لذا در تدوين محتواي الكترونيكي كه يك محتواي فرايندي است بايد توجه و دقت ويژه به مباني علوم تعليم و تربيت داشت. با توجه به مطالب ذكرشده، اين مسئله مطرح مي شود كه آيا مي توان با توجه به عوامل مؤثر بر رضايتمندي يادگيرنده الكترونيكي، محتواي الكترونيكي تدوين كرد؟ اين عامل ها كدام اند؟ و چگونه مي توان الگويي مناسب براي تدوين محتواي الكترونيكي، طراحي كرد كه باعث رضايتمندي يادگيرنده الكترونيكي شود؟. هدف پژوهش حاضر، طراحي الگوي تدوين محتواي الكترونيكي بر اساس عوامل مؤثر بر رضايتمندي از يادگيري الكترونيكي بود.  اهداف جزئي پژوهش شامل موارد زير بودند: 1) شناسايي عوامل مؤثر بر رضايتمندي يادگيرنده الكترونيكي از يادگيري الكترونيكي با توجه به پيشنه پژوهش 2) تعيين ويژگي هاي محتواي الكترونيكي بر اساس رضايتمندي يادگيرنده از ديدگاه متخصصان 3) تعيين ميزان نقش ويژگي هاي محتواي الكترونيكي بر رضايتمندي يادگيرنده الكترونيكي. روش‌ها‌: اين پژوهش با روش تركيبي از نوع اكتشافي در سه مرحله انجام گرفت. در مرحله اول جهت شناسايي عوامل مؤثر بر رضايتمندي از روش فراتحليل و در دو مرحله بعد جهت بررسي نظر متخصصان از روش توصيفي پيمايشي استفاده شد. جامعه آماري اين پژوهش شامل دو گروه بود: الف) پژوهش هاي انتشار يافته در ارتباط با عوامل مؤثر بر رضايتمندي از يادگيري الكترونيكي كه در مجلات معتبر داخلي و خارجي منتشر شده اند. ب) متخصصان حوز ه‌ يادگيري الكترونيكي در سطح كشور. نمونه هاي آماري اين پژوهش را سه گروه تشكيل دادند: الف) در بخش فراتحليل، پژوهش‌هايي كه ارتباط بيشتري با موضوع تحقيق داشتند به‌صورت هدفمند انتخاب و مورد بررسي قرار گرفتند (29 پژوهش خارجي و 19 پژوهش داخلي، درمجموع 48 پژوهش). ب) در بخش كيفي (مصاحبه)، با روش نمونه‌گيري هدفمند، 30 متخصص حوزه ي يادگيري الكترونيكي و در بخش كمي (پرسشنامه)، تعداد 117 متخصص، در سطح كشور شناسايي شدند. در بخش كمي (پرسشنامه)، تعداد 117 متخصص، شناسايي شدند. در اين پژوهش از سه ابزار زير براي جمع‌آوري داده‌ها استفاده شد: 1 چك ليست (در بخش فراتحليل)، 2 مصاحبه بدون ساخت (دربخش كيفي)، پرسش نامه محقق ساخته (در بخش كمي). جهت انجام تجزيه و تحليل داده ها نخست در مرحله اول در بخش فراتحليل، 48 پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتند و 209 عامل مرتبط با رضايتمندي شناسايي شد كه تعدادي از آن ها تكراري يعني دقيقاً از يك واژه استفاده ‌شده بود و تعدادي نيز از واژه هاي متفاوت اما مترادف و با يك معنا و منظور بودند. پژوهشگر در بخش تحليل، عوامل يكسان و مترادف را در يك طبقه قرار داد كه در نهايت 41 طبقه ايجاد شد و ميزان فراواني و درصد فراواني آن‌ها محاسبه شد. سپس در مرحله دوم پس از انجام مصاحبه ها و مكتوب شدن آن‌ها، پژوهشگر با درج كد براي هريك از مصاحبه ها به بررسي و تحليل آن ها، پرداخت. به اين صورت كه محتواي مكتوب مصاحبه ها خوانده مي شد و هر واحد معناداري كه نشانگر يك ويژگي محتواي الكترونيكي (واحد تحليل) بود در ستون زير مقوله نوشته مي شد. پس از مطالعه تمام محتواي مصاحبه ها و شناسايي واحدهاي تحليل، نوبت به مطالعه مجدد و دسته‌بندي آن ها رسيد كه ستون مقوله ها حاصل شد و پس از مطالعه و دسته‌بندي مقوله ها، مؤلفه هاي اصلي مشخص شدند. در مرحله سوم تجزيه و تحليل داده‌هاي حاصل از پرسشنامه در سطوح آمار توصيفي و استنباطي انجام شد. يافته ها:نتايج پژوهش در بخش فراتحليل حاكي از آن بود كه عواملي چون محتوا، تعامل، فناوري، ياددهنده، كيفيت خدمات، طراحي، سهولت استفاده ادراك‌شده، شخصي‌سازي، سودمندي ادراك‌شده، يادگيرنده، ارزش ادراك‌شده و خودكارآمدي از مهم‌ترين عوامل تأثيرگذار بر رضايتمندي يادگيرنده الكترونيكي بودند. در بخش مصاحبه، اصول طراحي محتوا، يادگيرنده، پيامدهاي ضمني، توجه به رويكردهاي مرتبط با يادگيري و نقش ياددهنده به ترتيب بيشترين نقش را بر رضايتمندي يادگيرنده الكترونيكي داشتند. نتيجه‌گيري: تمام اين مؤلفه ها قادر به سنجش سازه ويژگي هاي محتواي الكترونيكي بودند؛ به‌طوري‌كه مؤلفه توجه به رويكردهاي مرتبط با يادگيري و توجه به نقش ياددهنده با ضريب مسير (0.99)، توجه به پيامدهاي ضمني با ضريب مسير (0.89)، رعايت اصول طراحي محتوا با ضريب مسير (0.85) و توجه به ويژگي هاي يادگيرنده با ضريب مسير (0.82) توسط متخصصان مورد تأييد قرار گرفتند و تبيين‌كننده‌ مدل بودند. الگويي كه براساس يافته هاي اين پژوهش طراحي شد بيانگر اين امر است كه بايد «توجه به رويكردهاي مرتبط با يادگيري در قاعده چند ضلعي قرارگيرد يعني اين مؤلفه، مبنا و اساس تدوين محتوا است. دو مؤلفه ي «يادگيرنده» و «نقش ياددهنده» در دو طرف الگو قرار گيرند كه مشخصه ي دو ركن اصلي فرايند محتواي الكترونيكي است كه چنانچه به ويژگي ها و نقش آن ها توجه شود در سمت «يادگيرنده» منجر به «پيامدهاي ضمني» و در سمت «ياددهنده» منجر به «رعايت اصول طراحي محتوا» مي شود. در مجموع، توجه به اين پنج مؤلفه منجر به تدوين محتواي الكترونيكي اثربخش خواهد شد.