مباني هستي‌شناسي كمال آفريني در طراحي مكان‌هاي آموزشي

پيشينه و اهداف: هدف غايي در تعليم و تربيت، رشد و بالندگي متعلمين است. توجه به معماري محيط آموزشي كه متناسب با اهداف عاليه نظام آموزشي باشد دغدغه معماران اين حوزه است. در اين پژوهش با اتكاء به نظر انديشمندان اسلامي در حوزه علوم قرآني، آموزه هاي برگرفته شده از قرآن كريم و مؤلفه‌ها يا متغيرهاي بسترساز عامل كمال آفريني استخراج گرديد. اين مؤلفه ها درون‌مايه اصلي معيارهاي طراحي و كيفيت بخشي مدارس و مكان‌هاي آموزشي براي تحقق بهره مندي معماران در طراحي كارامد در سه حوزه معنا، عملكرد و كالبد پيشنهاد گرديد. روش‌ها‌: اين پژوهش از جمله تحقيقات بنيادي اثرگذار محسوب مي گردد، از نظر ماهيت در مجموعه پژوهش هاي كمي كيفي قرار مي گيرد. روش تحقيق ابتدا پيمايشي (زمينه يابي) مي باشد، سپس روايي پرسشنامه هاي محقق ساخت ارزيابي و پايايي متغيرها از طريق آزمون آلفاي كرونباخ با ضريب 0.764محاسبه و تاييد گشته است. همچنين به كمك نرم افزار spss19 تحليل عامل Q  (استخراج ديدگاه هاي متخصصين) و تحليل عاملR  (استخراج علايق كاربران) صورت گرفت. جامعه آماري متخصصين شامل 25 نفر از اساتيد متخصص و خبره در رشته هاي علمي معارف اسلامي، علوم تربيتي و معماري مي باشند. 40 نفر از دختران دانش آموز سال سوم  هنرستان هاي شهر تهران به عنوان حجم نمونه غير تصادفي از كاربران محيط، در مرحله دوم انتخاب و پرسش نامه هاي مصور حاصل از ديدگاه هاي متخصصين تنظيم و تحليل گرديد. يافته‌ها: پس از 990 دقيقه مصاحبه حضوري با اساتيد خبره از دانشگاه هاي شهيد رجايي، تهران، علم وصنعت و دانشگاه امام خميني قزوين، كد گذاري دو مرحله اي و استخراج مقولات مؤثر در تحقيق، با هدف تنظيم پرسش نامه محقق ساخته با تبيين 40 گويه متناسب با آن گزاره ها تنظيم گرديد. نتايج تحليل عاملي پرسشنامه، شامل بر سه عامل: 1 -ويژگي‌هاي كالبدي بناهاي آموزشي به‌عنوان عامل تعالي معنوي انساني، 2 -درون‌گرايي يا عامل تأمين فضاي خودشناسي و خودسازي انسان، 3- برون گرايي، به عنوان عوامل تنظيم شرايط محيطي و عرصه بندي طبيعي بسترهاي تحقق كمال انساني از نظر متخصصين مي باشند. همچنين پرسشنامه مصور كاربران در 9 حوزه مختلف فضاي آموزشي با 3 درجه كيفي پيشنهادي، در بين كاربران توزيع شد. نتيجه‌گيري: در حوزه معنا و باهدف رشد معنوي دانش آموزان، نيازهاي مطرح‌شده آن‌ها شامل: ايجاد آرامش و امنيت، حس رضايتمندي،  افزايش قدرت تفكر، پرورش خلاقيت و افزايش مسئوليت‌پذيري است. در حوزه عملكرد مكان هاي فردي شده، رعايت سلسله مراتب، انعطاف پذيري، تعاملات اجتماعي، فضاهاي چند عملكردي و پرورش قواي حسي مورد انتظار است. در حوزه كالبد رعايت تنوع، توجه به جزئيات، مقياس پذيري، زيبايي و ارتباط با طبيعت مي بايست در طراحي مدرسه و محوطه در اولويت قرار گيرند. لذا بر اساس متغيرهاي كشف شده در اين پژوهش، مدل همبستگي عوامل بسترساز تعالي معنوي دانش آموزان در طراحي مدرسه، از طريق موارد زير مشخص مي‍گردد: 1 طراحي كالبد با ويژگي هاي عامل رشد، 2 حيطه‌هاي خودشناسي و خودسازي انسان،  3 طبيعت و محيط. بنابراين، با توجه به نقش و اهميت كالبد و به‌ويژه خصوصيات محيط مدرسه در رشد و پرورش استعدادهاي دانش آموزان، طراحي مطلوب محيط‌هاي آموزشي با هدف ايجاد بستري مناسب جهت رشد معنوي آنان مؤثر است.