پدافند غيرعامل در شهر تهران: ارزيابي چارچوب قانوني

موقعيت خاص ايران در خاورميانه، حضور مداوم تهديدهاي خارجي، و وقوع جنگ هاي متعدد در همسايگي كشورمان ضرورت تمهيدات برنامه ريزانه در فضاي شهرها براي رويارويي با بحران جنگ را ضروري كرده است. اين تمهيدات با عنوان «پدافند غيرعامل» در كشور مطرح گرديده و در سياست هاي كلي ابلاغي مقام معظم رهبري، در بخش پدافند غيرعامل، قانون سازمان پدافند غيرعامل مصوب مجلس شوراي اسلامي، و ديگر قوانين و مقررات به آن توجه شده است. هدفْ در اين مقاله نيز تحليل يكي از مؤلفه هاي اصلي اجراي تمهيدات مرتبط با پدافند غيرعامل، يعني ساختار قانوني يكپارچه براي اقدامات پيشگيرانۀ برنامه ريزي فضايي در شهر تهران است، تهرانْ محل استقرار بيش از 1500 نهاد دولتي، قواي سه گانه، همۀ وزارتخانه ها، سفارتخانه هاي خارجي، و مراكز اصلي نظامي و نيز مهم ترين قطب اقتصادي كشور است. پرسش هاي اين پژوهش اين است كه چارچوب قانوني موجود كشور تا چه ميزان ويژگي هاي ضروري براي پشتيباني از پدافند غيرعامل در شهرها (با تأكيد بر شهر تهران) را دارد؟ و چه فرصت ها و بازدارنده هايي در اين زمينه قابل رديابي است؟ براي پاسخ به اين پرسش از دو روش تحليل دلفي براي ارزيابي مؤلفه هاي ذهني و روش تحليل متن براي سنجش مؤلفه هاي عيني سنجش چارچوب قانوني پشتيبان پدافند غيرعامل در شهر تهران استفاده مي شود. به كارگيري فن دلفي در اين پژوهش امكان دستيابي به دامنۀ متنوعي از نظرات متخصصان در انتظام هاي گوناگون و نقش هاي حرفه اي متفاوت را به منزلۀ پشتيباني براي تحليل موضوع پيچيده و چندبعدي پدافند غيرعامل فراهم مي كند. نتايج نهايي تحليل نشان از اين دارد كه جامعيت قلمرويي، دگماتيزم حقوقي، زبان روشن، دسترسي همگاني، و تعيين الزامات فضايي كافي فرصت هاي چارچوب قانوني پدافند غيرعامل در شهرهاي كشور (با تأكيد بر شهر تهران) هستند و نبود الزام و ضمانت اجرايي، نبود جامعيت موضوعي، نداشتن متولي مشخص، كلي بودن، تداخل و يا هم پوشاني، و تفسيرپذيري قوانين از كاستي هاي چارچوب هاي قانوني در اين زمينه به شمار مي آيند. افزون بر اين گرچه در چارچوب هاي قانوني متولي تصميم ها و سياست هاي پشتيبان پدافند غيرعامل تعيين شده است، تعدد نهادهايي كه گاه با وظايف ناروشن و تكراري براي تحقق اين تصميم ها شكل گرفته اند و نيز ضعف در برقراري روابط افقي ضروري ميان آن ها اثرگذاري و كارآمدي تصميم ها و سياست ها را كاهش مي دهد.