بررسي ساختار مساجد سنتي، معاصر و پس از انقلاب اسلامي با روش نحو فضا (نمونه مورد مطالعه: مسجد جامع اصفهان، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الغدير، مسجد شهرك غرب)

در شهرهاي اسلامي، مساجد، جايگاه ويژه‌اي را به خود اختصاص داده‌اند. مسجد از ديرباز، به‌عنوان عنصري اساسي در جامعه بشري و به صورت‌هاي گوناگون مطرح بوده است. اين پژوهش بر آن است تا با بررسي معماري مساجد سنتي، به معرفي برخي از نگرش‌هاي موفق ارتباطات فضايي در مقياس معماري مساجد امروزي بپردازد. در نگرش نحو فضا، با استفاده از سه شاخص ارتباط 1، هم‌پيوندي 2 و عمق 3، به بررسي ويژگي‌هاي فضايي نمونه‌ها پرداخته مي‌شود؛ لذا هدف از اين پژوهش، بررسي و شناخت ارتباط‌هاي فضايي در معماري مساجد سه دوره سنتي4، معاصر5 و بعد از انقلاب اسلامي6 است. روش كار در بخش اول، به روش توصيفي تحليلي و جستجو در ادبيات پژوهش و در بخش دوم، به روش تحليل الگوها و مقايسه تطبيقي بوده و از طريق روش آزمايشي (تحليل الگوي فضايي) در نرم‌افزار Space Syntax7 ، پلان چهار مسجد در سه دوره ذكرشده، مورد آناليز قرار گرفته است. نتايج نشان مي‌دهند كه سازمان‌دهي مركزي با بهره‌گيري از حياط مسجد جامع اصفهان با الگوي ارتباط فضايي (فضا در درون يك فضا)، در مقايسه با سه مسجد دانشگاه تهران (مجموعه‌اي/ فضاي مشترك بين دو فضا)، مسجد شهرك غرب (مجموعه‌اي/ فضاي متداخل) و مسجد الغدير (خطي/ فضاي مجاور)، از لحاظ ارتباط بيشتر است و در مقايسه با جانمايي ريزفضاها در سازمان‌دهي مسجد جامع اصفهان، ارتباطات در حياط با ساير فضاها بيشتر هستند. همچنين، هم‌پيوندي فضاها در مسجد جامع اصفهان با توجه به بالا بودن آن، ميزان يكپارچگي و دسترس‌پذير بودن فضاها را بازگو مي‌كند. در رابطه با شاخص عمق در هر چهار مسجد، فضاهاي خدماتي، داراي بيشترين عمق و ديد نسبت به فضاي اصلي مسجد (حياط/ ورودي و گنبدخانه) هستند. اين كيفيت در پلان هر چهار مسجد، با كيفيت‌هاي مختلف سازمان‌دهي شده است.