بازتاب مضمون «اعتذارِ ابليس» در رمان فارسي(با تاكيد بر رمانهاي يكليا و تنهايي او و ملكوت)

مسئله اصلي اين پژوهش بررسي مضمون اعتذارِ ابليس در رمانهاي يكليا و تنهايي او و ملكوت است. بررسي چگونگي نمودهاي اين باور در اين رمانها و ميزان انطباق آن با انديشه‌‌هاي مطرح در برخي از كتابهاي صوفيه، هم درونمايه هاي اين رمانها را بهتر نشان مي‌دهد و هم سطح ارتباط اين آثار با ادب سنتي و ميزان اثرپذيري آنها را از متون گذشته مي‌نماياند.طي پژوهش مشخص شد نويسندگان ياد شده، كم‌وبيش به‌سبب سرخوردگي از فضاي نابسامان اجتماعي و ناتواني در تغيير و اصلاح اوضاع، و نيز تحت‌تأثير متون كهن، جبرگرايانه به بي‌اختياري ابليس اشاره كرده و رفتارهاي او را عذر نهاده اند و بدين طريق هم نابسماني، پريشاني و فساد زمانۀ خويش را محتوم تلقي كرده اند و هم با اثبات بي‌اختياري و بي‌گناهي ابليس، وجود او را لازمۀ زندگي امروزي دانسته‌اند. دردو رمان يكليا و تنهايي او و ملكوت بي‌اختياري شيطان در اجراي وظيفه‌اش، همراهي او در هدف از پيش تعيين‌شدۀ پروردگار، محضوري در عين مهجوري، گله‌مندي شيطان از سرنوشتش، بي‌توقع‌بودن او از اجراي وظيفه‌اش، دلتنگي او براي موقعيت پيشين خود و عشق او به پروردگار در خور تامل و توجه است.