بررسي قابليت پياده‌سازي رهنمودهاي كيفي ايفلا در كتابخانه‌هاي عمومي ايران

هدف: رويكرد ايفلا در حركت به‌سمت تدوين رهنمودهاي كيفي بيشتر، بررسي قابليت پياده‌سازي اين رهنمودها در كشورهايي است كه از آن‌ها استفاده مي‌كنند. پژوهش حاضر با هدف استخراج رهنمودهاي كيفي مرتبط و بررسي قابليت پياده‌سازي آن‌ها در بافت كتابخانه‌هاي عمومي ايران انجام شده است.روش: پژوهش حاضر از نظرِ هدف كاربردي و از نظرِ روش انجام از نوع آميخته (تركيبيِ اكتشافيِ متوالي) است. در بخش كيفي، با روش گروه كانوني به بررسي رهنمودهاي ايفلا و تهيۀ سياهۀ وارسي براي دسته‌بندي رهنمودها و تعيين گروه‌هاي ارزيابي‌كننده انجام شد. جامعۀ پژوهش در اين بخش شامل 5 نفر از متخصصان تدوين استاندارد در كشور بودند كه به‌روشِ نمونه‌گيري هدفمند انتخاب شدند. در بخش كمّي، ابزار جمع‌آوري داده‌ها پرسش‌نامه‌ بود. جامعۀ پژوهش در اين بخش 4 گروه ارزيابي‌كننده استانداردهاي ايفلا در نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور بودند كه شامل 80 نفر از مديران و كارشناسان سازماني، 111 نفر كتابدار، 21 نفر متخصص، و 342 نفركاربر و در مجموع 559 نفر بودند. هر گروه با روش نمونه‌گيري و استفاده از جدول كرجسي و مورگان تعيين شدند. با توزيع پرسش‌نامه‌ها در ميان 4 گروه ارزيابي‌كننده، جمع‌آوري داده‌ها انجام شد. تعداد پرسش‌نامه‌هاي بازگشتي از مديران و كارشناسان سازماني 81 پرسش‌نامه، كتابداران 110 پرسش‌نامه، متخصصان 21 پرسش‌نامه، و كاربران 342 پرسش‌نامه است. تجزيه‌وتحليل داده‌ها با استفاده از آمار توصيفي و استنباطي، درصد فراواني و ميانگين‌ها و آزمون كروسكال واليس با استفاده از نرم‌افزارهاي اكسل و اس‌پي‌اس‌اس انجام شده است.يافته‌ها: در بخش كيفي اين پژوهش، از رهنمودهاي مختلف ايفلا در 12 حوزۀ خدمات و برنامه‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي براي گروه‌هاي مختلفِ جمعيت خدمت‌گير، استخراج و در سياهۀ وارسي در گروه كانوني تأييد شد. از مجموع 12 رهنمود (51 گزارۀ رهنموديِ) بررسي‌شده، به‌طور كلي در 8 رهنمود از نظرِ گروه‌هاي ارزيابي‌كننده، بيشترين درصد فراواني به »قابليت پياده‌سازي دارد « تعلق گرفته و در 4 رهنمود، بيشترين درصد فراواني به »قابليت پياده‌سازي مشروط دارد « تعلق گرفته است. يافته‌ها در بخش كمّي و مقايسۀ ميان 4 گروه در گزاره‌هاي مشترك با استفاده از آزمون ناپارامتريك كروسكال واليس نشان داد كه اختلاف معناداري ميان ديدگاه‌هاي گروه‌هاي ارزياب در سه گروه كتابداران و متخصصان و مديران و كارشناسان سازماني وجود ندارد و اين گروه‌ها نظرات يكديگر را تأييد مي‌كنند؛ اما بين ديدگاه اين گروه‌ها و كاربران اختلاف معنادار وجود دارد. براي افزايش قابليت پياده‌سازي رهنمودهاي ايفلا در كتابخانه‌هاي عمومي ايران راهكارهايي ارائه شده است. بازبيني يا تجديدنظر در برخي دستورالعمل‌ها، شناخت جمعيت خدمت‌گير، نيازسنجي كاربران، ايجاد كارگروهي متشكل از مديران، كتابداران، متخصصان و كاربران در تنظيم و طراحي فعاليت‌هاي كتابخانه از جملۀ اين راهكارها است.اصالت/ارزش: بررسي منابع و پژوهش‌هاي مختلف داخلي و خارجي نشان داد كه تاكنون پژوهشي به مدوّن‌سازي رهنمودهاي كيفي ايفلا در زمينۀ خدمات و برنامه‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي و بررسي قابليت پياده‌سازي آن‌ها از ديدگاه گروه‌هاي سياست‌گذار و متخصص و ذي‌نفع نپرداخته است.يافته‌هاي اين پژوهش مي‌تواند در تصميم‌گيري‌ها و سياست‌گذاري‌ها در ارائه و اجراي خدمات و برنامه‌ها و تدوين استانداردها براي كتابخانه‌هاي عمومي مفيد باشد.