مواجهه انديشمندان مسلمان با چالش انديشه‌ورزي و تسليم‌پذيري

با آن‌كه تقابلي بين سطح معرفت فطري و درك اصول ارزش‌ها نيست، امّا در نگاه اول بين معرفت و تسليم‌پذيري تقابل و دوگانگي به چشم مي‌خورد. معرفت حصولي عقلي نيز به جاي دوگانگي، زمينه‌ساز تسليم‌پذيري است. به حكم عقل بين تقليد و تعقل نيز تقابلي نخواهد بود. بخش عمده‌ اين تقابل به دليل ناديده گرفتن حكم عقل به محدوديت‌ها و خطاهاي خويش است كه بن‌مايه نزاع‌ها و در پي آن تنوّع مواجهه‌ها را پديد مي‌آورد. اين مقاله كوشيده است تا با روش توصيفي- تحليلي مواجهه برخي از انديشمندان اشعري، معتزلي و شيعي درباره دوگانگي انديشه‌ورزي با تسليم‌پذيري را بيان و راه‌حل آنان را در برطرف‌سازي اين چالش نشان دهد. مي‌توان نتيجه گرفت كه ما با طيف وسيعي از نظرات متفاوت پيرامون رويكرد عقل در مواجهه با مباحث ديني و چگونگي استنباط احكام فقهي در اسلام مواجه هستيم. گروهي استفاده از عقل و دلايل عقلي را به‌عنوان منبع و خاستگاهي براي وصول به اين معارف ضروري مي‌دانند. مكتب كلامي معتزله و شيعه جزء اين دسته محسوب مي‌شوند.