بررسي لايه ايدئولوژيك سبك شعر حافظ با تأمل بر طنز (از منظر تحليل گفتمان انتقادي)

موضوع طنز در شعر حافظ، بارها مورد بررسي و تحليل پژوهشگران قرار گرفته است اما هدف اين مقاله آن است كه نشان دهد، شعر حافظ از جمله، متون گفتماني است كه حامل ايدئولوژي است و در مواضعي چون طنز، اين ايدئولوژي پنهان، بيشتر آشكار مي‌گردد. پرسش اساسي كه پژوهش حاضر به آن مي‌پردازد، اين است كه تقابل دال‌هاي مركزي شعر حافظ چون رند و صوفي در قالب طنز، چگونه به كشف لايه ايدئولوژيك سبكِ شعر او كمك مي‌كند؟ اين مقاله، بر اين فرض استوار است كه ميان كاربرد ساختار بلاغي طنز در شعر حافظ با گفتمان حاكم روزگار، رابطه مستقيمي وجود دارد. در اين مقاله، پس از تأمل بر روي چيستي لايه ايدئولوژيك سبك و معرفي نظريه تحليل گفتمان، به عنوان ابزار تحليل ايدئولوژي در متن، نشان داده‌ايم كه يكي از مواضعي كه ايدئولوژي در كلام حافظ، به طور كامل نمود مي‌يابد، موضع طنزهاي اوست. سپس به باز نمود طنز در شعر حافظ پرداخته‌ايم و برآن بوده‌ايم كه طنزهاي حافظ، با دو شيوه ناسازگاري واژگاني و ناسازگاري گفتماني خلق شده‌اند. در پايان، اين مقاله به اين نتيجه مي‌رسد كه طنزهاي ايدئولوژيك حافظ، اقتداربخش و تقويت كننده گفتمان آزاد منشي‌اند. اين مقاله، به روش تحليلي توصيفي با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي به انجام رسيده است.