مطالعه تطبيقي منظر چندعملكردي باغ هاي تاريخي بيرجند (نمونه موردي: باغ رحيم‌آباد، بهلگرد، اميرآباد)

باغ ايراني در طول تاريخ طولاني خود از هخامنشيان تا پهلوي، علاوه بر تنوع در هندسه فضايي و طراحي هوشمندانه، بستري براي رفع نيازهاي ساكنين و سازندگان باغ بوده و عملكردهاي متنوعي داشته است؛ لذا باغ علاوه بر تأمين فضاي تفرّج، پاسخي براي خودكفايي، ملاحظات اقتصادي، كشاورزي و فضايي سازگار با اقليم مناطق مختلف بوده، به نحوي كه علاوه بر عملكرد اصلي، عملكردهاي ثانويه و كاركردهاي چندجانبه منظر، مورد توجه سازندگان و صاحبان باغ بوده است. بيرجند به دليل موقعيت راهبردي در مرزهاي شرقي ايران و اهميت حكمرانان محلي در دوره قاجار و پهلوي، بستر شكل گيري و تحول باغ هاي مهمي بوده است. هدف اين پژوهش يافتن چگونگي ادغام عملكر هاي مختلف در نظام طراحي باغ هاي تاريخي بيرجند و مطالعه تطبيقي منظر چندعملكردي در باغ هاي مورد مطالعه است. روش تحقيق، توصيفي – تحليلي و جمع آوري اطلاعات به شيوه كتابخانه اي و مصاحبه به همراه مطالعات ميداني در سه باغ تاريخي بيرجند (رحيم آباد، اميرآباد و بهلگرد) است. نتايج نشان مي دهد باغسازان سنتي در طراحي باغ‌هاي بيرجند به چگونگي ادغام عملكردهاي مختلف در نظام طراحي، با هدف طراحي و ساخت فضايي چندمنظوره انديشيده اند. منظر چندعملكردي در باغ هاي مورد مطالعه از الگوي منظر چندعملكردي وزن دار پيروي مي كنند؛ لذا در منظر چندعملكردي وزن دار، زمين، قادر به ارائه و تأمين بيش از يك عملكرد و در عين حال برآورده كردن چندين نياز مختلف اما متجانس مي باشد. طراحي منظر چندعملكردي باغ هاي تاريخي باعث تلفيق باغ هاي زينتي و كشاورزي مثمر شده است. در ضمن عملكرد اصلي باغ هاي رحيم آباد، بهلگرد و اميرآباد به ترتيب: پذيرايي، توليدي و سيال است. همچنين بايد گفت كه از ميان سه الگوي اصلي منظر چندعملكردي (موزاييكي، وزن دار و بنيادين) باغ هاي مورد مطالعه داراي الگوي منظر چندعملكردي وزن دار (تلفيق چند عملكرد متجانس در يك فضاي واحد) است.