عنوان مقاله :
جۆرە ئەدەبييەكان و كێشەي تيۆري و زاراوەسازييان لە ئەدەبي كورديدا
عنوان به زبان ديگر :
Literary Genres and Their Theoretical and Terminological Challenges in Kurdish Literature
پديد آورندگان :
ئەحمەد عومەر، موحسين دانشگاه صلاح الدين، اربيل، عراق
كليدواژه :
نوع ادبي , شعر , نثر , غنايي , تعليمي , رو ايي , دراماتيك
چكيده فارسي :
ئه‌م توێژينه‌وه‌يه هه‌وڵێكى شيكاريي-تيۆرى و پراكتيكييه بۆ خوێندنەوەي جۆره ئه‌ده‌بييه‌كان، واتە ژانرەكان يان چەشنە ئەدەبييەكان له ئه‌ده‌بى نووسراوى كورديدا. تا ئه‌مڕۆ كه‌مترين توێژينه‌وه له‌م باره‌يه‌وه ئەنجام‌دراوە، بەڵام له ئه‌ده‌بى جيهانيدا بايه‌خى زۆر بەم بابەتە دراوه و مێژوويەكي كۆنى هه‌يه. بە سەرهەڵداني ڕێبازي مۆدێرنيزمي ئەدەبي، توێژينه‌وه‌ى ورد لەسەر ئەم مژارە پێشكه‌ش كراوه. له به‌شى يه‌كه‌مي وتاري بەردەستدا له ڕوانگه‌يه‌كى تيۆريكەوە باس له‌م مێژووه ده‌كه‌ين؛ له ئه‌ريستۆوه تا ده‌گاته نوێترين ڕوانگە له‌م باره‌يه‌وه، وه‌ك ڕوانينه‌كانى ژێرار ژێنێت بە نموونە. به‌شى دووه‌م تايبه‌ته به كێشه‌ى جۆره ئه‌ده‌بييه‌كان له ئه‌ده‌بى كورديدا. له ڕوانگه‌يه‌كى تيۆريك و پراكتيكييەوە، باس له ڕوانينى هه‌ندێ له نووسه‌ران و ئه‌ديبانى كوردى سه‌رده‌مى نوێبوونه‌وه دەكرێ و تيشك دەخرێتە سەر كێشه‌ى ڕوانينى ڕه‌خنه‌يى و زاراوه‌سازى بۆ جۆره‌كانى ئه‌ده‌ب. توێژه‌ر ته‌واوى سه‌رچاوه كوردييه‌كان له باره‌ى جۆرە ئەدەبييەكانەوە دەخاتە ژێر لێكۆڵينه‌وه. له سه‌ره‌تادا له لاى توێژه‌رانى كورد شيعرى ليريك و شيعرى ئێپيك هه‌بووه، پاشان شيعري دراماتيك وه‌ك تايبه‌تمه‌ندييه‌كى ئه‌ده‌بى ڕۆژئاوايى بۆ زيادكراوه، كە ئه‌مه‌يان به لاوازي له ئه‌ده‌بى كلاسيكي كورديدا هه‌ستى پێكراوه و زياتر لە ئەدەبي كورديي سەدەي بيستەمدا دەر‌كەوتووە. پاشان ئه‌م دابه‌شكردنە لە ڕوانگەي توێژەراني ئەمڕۆي ئەدەبي كوردييەوە گۆڕانى به‌سه‌ردا دێت، به‌هۆى ئه‌وه‌ى شيعر هه‌رده‌م ڕووبه‌رێكى بەربڵاوي داگيركردووه. ته‌نيا دوو بن‌جۆر، يان ژێرچەشني شيعر له ئه‌ده‌بى كورديدا زۆرتر لەواني تر گەشەي سەندووە، ئه‌مانه‌ش شيعرى ليريك و شيعرى فێركارين. چيرۆكەشيعرەكاني ئەدەبي كلاسيكي كورديش خاوەني مۆركێكي گێڕانەوەيين و جێگاي سەرنجن. هۆكارى سەرەكيي گەشەي هەندێ بن‌جۆر لە ئەدەبي كورديدا بۆ تايبه‌تمه‌نديى ئه‌ده‌بى كوردي كە لە وتارەكەدا شي‌كراونەتەوە، ده‌گه‌ڕێته‌وه.
چكيده لاتين :
The present research is an analytical-theoretical and practical attempt to address and examine different literary genres practically in written Kurdish Literature. The exploration of literary genres in world literature has an old history, and with the emergence of new literary trends, valuable research was conducted in this area; however, there are only a few attempts in this field concerning Kurdish Literature. In the first part of this paper, the prehistory of the studies – from Aristotle to new approaches like that introduced by Gerard Genette – is investigated. In the second part, the challenges regarding the different genres in Kurdish literature are elaborated. The views of contemporary Kurdish scholars are also evaluated and criticized. Furthermore, the challenges of term-formation and their categorization in literary genres are critically analyzed while focusing on the challenges related to the expression and identification of them in Kurdish literature. To do so, the author has examined the Kurdish sources related to literary genres. Kurdish researchers initially divided poetry into two types: Lyric and Epic. Dramatic poetry, as the typical western genre, was later added to this categorization, while it did not have much representation in Kurdish classical literature and mostly emerged in the twentieth century. This classification was later reviewed by contemporary Kurdish scholars and changes were made, since poetry has always occupied a vast area in the realm of literary productions. In Kurdish literature, two subtypes of poetry have flourished more than any other type: lyrical and didactic poetry. Narrative poems in classical Kurdish literature have also significant narrative features. The main factor in the development of literary genres in Kurdish literature is related to the intrinsic characteristics of the Kurdish literature addresses in this study.
عنوان نشريه :
پژوهشنامه ادبيات كردي
