بازكاوي آرايه «جدّ هزل‌وار» و نقش شناخت آن در تفسير قرآن

The Study of the “Humorous Seriousness” Figure of Speech and the Effect of Its Understanding on the Interpretation of Quran

فن «الهزل الذي يراد به الجدّ» يا «جدّ هزلوار»، يكي از آرايه هاي دانش بديع است كه هرچند بلاغت ‌پژوهان سنتي زبان عربي گواه‌هاي گوناگوني براي اين شيوه ادبي برشمرده اند، ولي به نمونه‌هاي قرآني اين آرايه نپرداخته‌اند. از آنجا كه برخي تفسيرپژوهان، شناخت آرايه هاي بديع را در فرآيند تفسير كارساز ندانسته و تنها در زيبايي شناسي متن كارا ديده‌اند، اين نوشتار براي نخستين بار در كاوش‌هاي تفسيري- زباني، افزون بر يافتن نمونه هاي نغز و برجسته از اين شيوه ادبي در قرآن، در پي پاسخ بدين پرسش است كه شناخت اين آرايه، چه كاركردهايي در تفسير قرآن دارد؟ براي پاسخ بدين مسئله، اين پژوهش به روش توصيفي و تحليلي، با بازبيني تلاش ادب پژوهان و با ياري از دستاوردهاي برخي زبان‌شناسان معاصر، در پي بازكاوي سازوكار اين صنعت ادبي رفته است تا با فرآيندشناسي اين آرايه، كارايي شناخت اين شيوه را در تفسير روشن سازد. با برآيند كاوش در سازوكار اين آرايه، به دست مي آيد كه مفسر آشنا با فرآيند شگرد ادبي جدّ هزل‌وار، به مدلول ظاهري آيات بسنده نكرده و در پي دريافت پيام جدي سخن مي‌رود؛ و افزون بر اين، پرده‌برداري از انگيزه گزينش واژگان جايگزين، هويداسازي نقش عاطفي «مشبه به» و پيشآوري تفسيري پيوسته نيز پيامد شناخت عملكرد اين فن ادبي است.

Rhetoric seeks to unveil the secrets behind the beauty and eloquence of speech. The literary device of “Humorous Seriousness” is among the figures of speech overlooked by some rhetoricians in their research and researchers have not taken adequate effort to introduce this device. In this descriptive-analytical research, first the attempts made by the literary scholars in the field of rhetoric were re-examined and then the mechanism of this figure of speech was analyzed with regard to the achievements of some of the contemporary literary scholars and linguists. The results from this analysis and the re-examination of the verses of the Noble Quran revealed that an interpreter familiar with this rhetoric figure does not solely rely on the apparent meaning of the verses and seeks to grasp the real message hidden in the words. Unveiling the motivation for the selection of alternative words, revealing the affective role of the Simile, and presenting a coherent interpretation are the outcomes of understanding the function of this literary device in the manifestations of this rhetoric figure. At the end of this manuscript, an explanation is provided as to how to understand the satirical and facetious tone of a text and understand and interpret the verses of the Noble Quran with regard to this tone.