نظريه «زيبايي‌شناسي دريافت» و نقد و بلاغت اسلامي

The theory of " Aesthetic of Reception " and Islamic critique and rhetoric

برخلاف رويكردهاي گذشته به متون كه غالباً يا ناظر به «متن» و يا «مؤلف متن» بودند، از رويكردهاي امروزين نقد ادبي، پرداختن به «خوانندۀ متن» و بحث از نقشِ خواننده در معني‌گذاريِ متن است. اين دسته از نظريه‌ها برآنند كه متن معني يـا معـاني ثابـتي نـدارد بلكـه معـاني محصول خلاقيت خواننده‌اند. از مهم‌ترين مكاتب نظري امروز كه به اهميت نقش خواننده در ادراك و دريافتِ معني، و بلكه در خلقِ معناي متن اشاره دارد نظريۀ «زيبايي‌شناسيِ دريافت» است كه با نام هانس رابرت يائوس و ولفگانگ ايزر شناخته مي‌شود. تصوّر كلي نسبت به تحول تاريخيِ نظريه‌هاي ادبي اينگونه است كه اهميت‌قائل‌شدن براي جايگاه خواننده در شكل‌دهيِ معناي متن، و نقش خواننده در معناگذاريِ متن و مسائل پيرامونِ ادراكِ معني، دستاورد نظريِ قرونِ اخير در مغرب‌زمين است. حال‌آنكه دقت و بازخوانيِ برخي از متون بلاغيِ گذشته نشان‌دهندۀ تأملاتِ نظري و آراء قابل تأملِ برخي از نظريه‌پردازان و بلاغيانِ اسلامي دربارۀ اهميت خواننده و نقش وي در خلق معناي متن است. پژوهش حاضر به بررسي تأملات سه تن از بلاغت‌نگاران و ناقدان ادبي جهان اسلام در باب ارتباط متن و خواننده و جايگاه و اهميت خواننده در تعيين معناي متن، مي‌پردازد.

Contrary to past approaches to texts often referred to as "text" or "text authors," from today's literary critique approaches are attention to "text reader" and discussion of the reader's role in meaning to the text. These categories of theories suggest that the text does not have a stable meaning, but the meanings of the product of the reader's creativity. One of the most important contemporary schools of thought that refers to the importance of the reader's role in perceiving and receiving meaning, but also in the creation of the meaning of the text, is the theory of "Aesthetic of Reception", known as Hans Robert Jauss and Wolfgang Iser. The general conception of the historical transformation of literary theories is that the importance of the reader's position in shaping the meaning of the text, and the role of the reader in the meaning of the text and the problems surrounding the perception of meaning, is the theoretical achievement of the recent centuries in the West. However, the accuracy and revising of some of the past rhetorical texts suggests theoretical reflections and some of Islamic thinkers and rhetoric's views on the importance of the reader and his role in creating the meaning of the text. The present study addresses the reflections of three rhetoric and literary critics of the Islamic world on the relation between text and reader and the reader's position and importance in determining the meaning of the text.