از بلاغت در عنوان تا عنوان بليغ (بررسي كاربست بلاغت در عناوين متون نظم و نثركهن فارسي)

From the Eloquentness of Title to an Eloquent Title (Investigating the Application of Eloquentness in the Title of Old Persian Proses and Verses)

براي شناخت جايگاه يك متن، عنوان به منزلۀ دروازۀ ورود به متن است. رابطه عنوان (دال) و متن (مدلول) معمولاً دلالتي دوسويه است؛ زيرا عنوان به شكل طبيعي بايد معرف متن باشد و متن نيز در در راستاي عنوان و شرح آن شكل گرفته باشد اما گاه به دليل دخالت عوامل فرامتني در نامگذاريها، عناوين آن رسايي و دلالت دقيق بر محتوا را ندارند؛ به همين جهت شناخت اصول و الگوي حاكم بر اين دلالتها در عناويني كه با استفاده از فنون ادبي شكل گرفته‌اند، يكي از اهداف اين پژوهش است. در اين مقاله به بررسي و تحليل فنون و صنايع ادبي به‌كار رفته در نامگذاري كتابهاي نظم و نثر كهن فارسي پرداخته مي-شود. و مشخص مي‌گردد در موارد زيادي كاربست جنبۀ زيبايي‌شناسي و بلاغي عنوان، يكي از دغدغه‌هاي اصلي صاحبان آثار بوده است و اين امر با انگيزه‌هاي مختلف و اَشكال متفاوت در عنوان بازتاب داشته‌ است. در اين مقاله با انتخاب نمونه‌هايي از صنايع ادبي به‌كاررفته در عنوان‌ها، با نگاه انتقادي به ارزش‌گذاري آنها مي‌پردازيم تا از اين رهگذر به لايه‌هاي بلاغي پنهان در برخي عناوين پي‌ببريم. همچنين به آسيب‌‌هاي ناشي از توجۀ صرف به كاربرد بلاغت در عنوان بدون توجه به جنبه‌هاي دلالت و ارتباط عنوان با متن، اشاره مي‌كنيم و اين كه بلاغت را در خدمت عنوان قرارگرفته‌است و يا عنوان در خدمت بلاغت بوده ‌است؛ از نظر به‌كارگيري جنبه‌هاي بلاغي در عنوان به ارتباط نوع متن و گونۀ بلاغت به‌كار‌رفته در عنوان و الگو‌هاي بلاغي پُربسامد در نامگذاري هر يك از اين آثار پرداخته‌ايم.

For recognizing the position of a text, the title serves as the gate that leads us to the world of text. The relationship between the title (signifier) and text (signified) is a mutual signification; title should be a natural presentation of the text and the latter should have taken form in accordance to the title. However, sometimes it is not the case due to interference of extra-textual factors; therefore, investigating the principles and patterns governing these implications is one of the objectives of this study. This study analyzes the rhetorics used in titling of the ancient Persian prose and poetic works. In choosing a title, factors like subject, time conditions of production of the text, etc. are involved but the application of aesthetic and rhetorical aspects of title is mostly one of the key concerns of authors. Choosing samples from the rhetorics of the titles, we evaluate them based on a critical perspective to make our ways into hidden rhetorical layers of titles. Moreover, the damages resulted from mere attention to the application of rhetorics in the title neglecting the implicative aspects and its relationship with the text are dealt. We seek to make it clear whether the author has taken advantage of the rehtorics to cultivate the title or the other way round. Studying the titles of two works with different themes (mysticism and history), the relationship between the type of rhetorics used in the title, the content of a text, and frequent rhetorical patterns are investigated.