واكاوي عوامل ايمان‌ناپذيري اقوام از ديدگاه قرآن كريم با روش «تحليل محتواي مضموني»

Investigating the Reasons behind the Unfaithfulness of Peoples in the View of the Holy Qur’an, Based on the "Thematic Content Analysis" Method

قرآن ضمن اينكه هدف از ارسال رُسُل را إنذار عمومي مردم و دعوت به دين ذكر مي‌كند، به‌طور واقع‌بينانه‌اي از امكانات، روش‌ها و چالش‌هاي مسيرِ دعوت نيز سخن گفته است. يكي از مهمترين اين چالش‌ها، ايمان‌ناپذيري است. قرآن از انسان‌هايي سخن گفته كه طي فرايندي، براي هميشه فاقد قابليت ايمان‌آوري شده‌اند. فهم روشمند اين فرايند و كشف عوامل آن، ما را با سطح تازه‌اي از دعوت به دين كه بر مرحله پيشادعوت تكيه دارد، رهنمون مي‌سازد. واكاوي آيات مربوط به ايمان‌ناپذيري در تحقيق حاضر، با روش تحليل محتواي مضموني و استفاده از رابطه هم‌نشيني در روش تحليل گفتمان انجام شده است. عبارات «لا يُؤْمِنُونَ» و «ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا»، محور آيات ايمان‌ناپذيري هستند. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد دستيابي به شبكه‌اي از مضامين حولِ يك مفهومِ مركزي، مستلزم به‌كارگيري يك روش متن‌محور با نگاه مجموعه‌اي به قرآن است. ايمان‌ناپذيري عده‌اي از انسان‌ها، ارتباط معناداري با شبكه مفهومي «تكذيب»، «طبع قلب»، «خُسران»، «ملأ»، «فسق» و «ظلم» دارد. انسانِ خاسر، انساني است كه ايمان‌ناپذير شده است. خُسر در آيات متعددي از قرآن، معلولِ عواملي شمرده شده كه از آن ميان، عامل «تكذيب» نقش كليدي دارد. تكذيب مرحله جدّي‌تري از تقابل با دين است كه از سطوح بالاي جامعه به‌طور مشخص «طبقه ملأ» آغاز و طيّ اقداماتِ چندگانه‌اي از سوي اين طبقه با هدفِ تقابل با دعوتِ أنبياء، به‌تدريج به سطوح مياني و پاييني جامعه تسري مي‌يابد.

Abstract While mentioning the purpose of sending the messengers to inform the public and inviting them to the religion, the Holy Qur’an also realistically speaks about the possibilities, methods, and challenges of the invitation path. An important challenge is the unfaithfulness. The Qur’an speaks of the people who lacked the capability of faithfulness in a process. A systematic understanding of this process and discovering its factors will guide us to a new level of invitation to religion, relying on the preinvitation stage. This study is conducted with the thematic content analysis method and syntagmatic relations between words in a discourse analysis. Two words " لا يُؤْمِنُونَ " and " انُوا لِيُؤْمِنُوا 􀑧􀑧 ا ك 􀑧􀑧 م" are the pivot of the unfaithful verses. Accordingly, the semantic position of these two statements has been intercepted in several verses of the Qur'an. Findings show that achieving a network of themes around a central concept requires a text-based approach with a holistic view to the Qur'an. The unfaithfulness in some humans has a significant relationship with the conceptual net of "denial," "seal of the heart," “loss,” “mala’,” “debauchery,” and “oppression.” The loser is a man who has become unfaithful. Loss is cited in numerous verses of the Qur'an as an effect of some factors, among which the factor of "denial" plays a key role. Denial is a more serious stage of confrontation with religion, which begins from the upper levels of society, specifically the “mala’ class,” and gradually in a multi-step process reaches the middle and lower levels of society to oppose to the Prophets’ call.