تحليلي از زندگي و آثار خواجه حاجي معزالدين طاهرآبادي معروف به «خواجه ملك» با تأكيد بر وقف نامۀ ايشان

An Analysis on the Life and Works of Haj Khaje Moez al-Din Taherabadi, Known as "Khaje Malek", With an Emphasis on His Deed of Endowment

وقف يكي از سنت‌هاي نيكو در دين مبين اسلام است كه ثمره‌هاي اجتماعي و رفاهي آن مي‌تواند زمينۀ حيات بهتر را براي نسل‌هاي آينده فراهم كند. وقف كاركردهاي فراواني در زمينه‌هاي مذهبي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، حقوقي و... دارد كه مهم‌ترين آن‌ها، فقرزدايي از سطح جامعه، تعديل ثروت و كنترل آن است، و در يك كلمه باعث ايجاد عدالت اجتماعي مي‌شود. بررسي ابعاد وقف و تحليل اجزاي ساختاري وقف‌نامه‌هاي كشف‌شده سبب مي‌شود تا نقش‌هاي گوناگون سنت وقف در جامعه مشخص شود. در اين پژوهش سعي شده وقف‌نامۀ خواجه حاجي معزالدين معروف به «خواجه ملك» فرزند حاج آقا علي از اعيان و خيرين مشهور طاهرآباد در قرن يازدهم هجري، از حيث ساختار و محتوا، تحليل و بررسي شود و ابعاد گوناگون و كاركردهاي آن در شمار سند حقوقي و مادي، از جهات گوناگون فرهنگي، اجتماعي، مذهبي، سياسي، زباني و ادبي، تاريخي و... معرفي و تبيين شده، ارزش‌هاي مذكور در مجال اين مقاله، بازنمايي شود. در واقع، شناخت آداب‌ورسوم اجتماعي هر عصر و سنت‌هاي جاري در آن دوره (آشنايي با سنت وقف و شيوۀ آن، هدف و ساختار وقف‌نامه‌ها)، شناسايي برخي از واقعيات و حقايق تاريخي، آشنايي با مختصات زباني و ادبي هر دوره به دور از هر گونه تحريف و تبديل، و شناخت گوشه‌هايي از زندگي واقف، از مهم‌ترين دستاوردهاي تحليل و بررسي ساختار وقف‌نامه‌هاست كه بدين وسيله نه‌تنها مي‌توان از آثار نيك و موقوفات باارزش خيران ارجمند، ياد كرد بلكه مي‌توان سنت حسنۀ وقف را به‌عنوان سنتي ماندگار در جامعه، پويا كرد.

Waqf is an Islamic tradition. It’s sociological outcome and the welfare it provides, can prepare the grounds for a better life for future generations. Waqf has many functions in religious, cultural, sociological, economical, and legal aspects. Its most important function is eradicating poverty from the society, and adjusting and controlling the wealth. In other words, Waqf forms social justice. Analyzing aspects of Waqf and the components of discovered deeds of endowment, identifies roles of this tradition in the society. This study attempts to analyze the deed of endowment written by Haj Moez al-Din, also known as Khaje Malek, on the level of form and meaning, in order to find and demonstrate its various functions and aspects as a legal and physical document. This document is analyzed from cultural, social, religious, political, historical, and linguistic point of view. Khaje Malek was the son of Haj Ali, one of the famous nobles and benefactors of 11th century (A.H) in Taher-Abad. In fact, gaining information about the customs and traditions of each era (learning about Waqf, its way and goal, and the structure of deeds of endowment), historical facts and events, language and literature (without any changes or distortions), and the life of benefactors are some the most important benefits of analyzing the structure of deeds of endowment. These analyses can serve not only as a remembrance of the great endowments made by amazing benefactors, but also as a revitalizer of Waqf as a good tradition in the society.