رويكرد اعتقادي دايره‌المعارف‌‌نويسي در ايران پس از انقلاب در مواجهه با اسلام‌پژوهي غربيان (بررسي تطبيقي مقالات كلام شيعه، اعلام اماميه و مباحث ايراني در دايره‌المعارف‌‌هاي ايراني و غربي)

The Religious Approach of Iranian encyclopedia in Facing with Western Islamic Studies: A Comparative Study of the Articles of Shiite Theology, the Declaration of Imamieh, and Iranian Topics in Iranian and Western Encyclopedia

ملاك‌هاي صرفاً علمي در مطالعات اسلامي غربيان در قالب تأليف دايره‌المعارف وجود نداشته است. اهداف مطالعاتي پسااستعماري غربيان، روش‌شناسي و پرداخت نامتعادل اعتقادات مذهبي اسلام قرينه اي‌است بر اين مدعا. پس از انقلاب اسلامي توليد دايره‌المعارف در حوزه اسلام با هدف جبران كاستي‌هاي پژوهش‌هاي غربيان با اتخاذ روش مطالعه هنجاري و رهيافت تدافعي و رديّه‌اي، آرمان‌هاي هويّت‌جويانه شيعي و ايراني را دنبال مي‌كند؛ به‌طوريكه تعيين نوع، حجم و استنادات مدخل‌ها در دانشنامه‌هاي ايراني اغلب براساس معيارهايي جبراني و فراتر از ملاك‌هاي صرف دانشنامه‌نگارانه صورت‌گرفته و مولفه‌هايي مثل جامعيّت و انگيزه‌هاي اعتقادي در اين زمينه دخيل بوده‌است. با بررسي بعمل‌آمده توزيع ارجاعات، تنوع منابع و كميّت مدخل‌هاي كلامي در دايره‌المعارف اسلام ليدن (به عنوان نمونه غربي) در قياس با دانشنامه جهان اسلام (به عنوان نمونه ايراني) از لحاظ ميزان توجه به ميراث فكري و فرهنگي شيعه (خاص كلام شيعه و اعلام اماميه) به طرز معنا‌داري متفاوت است. به اين صورت كه در دايره‌المعارف اسلام مدخل‌هاي كلامي محدود به 404 مورد است در حاليكه در دانشنامه جهان اسلام تعداد آنها 749 مورد و بطور مستقل و مبسوط به مدخل‌هاي كلامي شيعه و مباحث ايراني پرداخته‌شده است. در مقالات كلامي دايره‌المعارف اسلام به هيچ يك از منابع شيعي ارجاع داده‌نشده و همه ارجاعات به منابع سنّي است در حاليكه توزيع مذهبي منابع در دانشنامه جهان اسلام دچار اين نقيضه نيست.

There was no purely scientific criterion in Western Islamic studies in the form of an encyclopedia. The aims of post-colonial Western studies, the methodology, and the unbalanced pay-off of religious beliefs in Islam are sympathetic to this claim. After the Islamic Revolution, the encyclopedias compiling in Islam aims to offset the shortcomings of Western research by adopting a normative study approach and a defensive and discursive approach, pursuing Shiite and Iranian identity aspirations, such as specifying the type, amount, and citations of entries in Iranian Encycloperias, It went beyond mere encyclopedic standards and included elements such as completeness and belief motives. Investigating the distribution of references, diversity of sources and the quantity of theological entries in the encyclopedia of Islam (as a Western example) in comparison with the Encyclopedia of the World of Islam (as an Iranian example) in terms of attention to Shia intelle.ctual and cultural heritage (specifically Shiite theology and Imamiyyah elements) is significantly different. In the encyclopedia of Islam, theological entries are limited to 404 entries, while in the Encyclopedia of the World of Islam there are 749 entries, and it has concentetated on Shiite theology entries and Iranian topics, independently and extensively. Theological articles in the Encyclopedia of Islam do not refer to any Shiite sources and all references are Sunni sources, while the religious distribution of the sources in the Encyclopedia of the World of Islam does not suffer from this contradiction.