تأملي در نسبت عادت با تربيت از منظر شهيد مرتضي مطهري و ويليام جيمز رويكرد تطبيقي

A Reflection on the Relationship between Habit and Education in Martyr Mutahhari’s and William James’ View (Comparative Approach)

اين مقاله در پي بازشكافت مقايسهاي نسبت عادت با تربيت از نگاه شهيد مرتضي مطهري و ويليام جيمز است تا روشن شود كه از نگاه آنان تعريف تربيت چيست، عادت چه تعريفي دارد، نسبت ميان عادت و تربيت كدام است. در اين پژوهش بنيادي−تاريخي كه به روش توصيفي−تحليلي انجام شده، براي بازشكافت ديدگاه دو دانشمند ياد شده درباره عادت و نسبت آن با تربيت، اطلاعات لازم گردآوري و سامان داده شد، سپس يافتههاي موجود تحليل و اين نتيجه حاصل شد كه هر دو با ايجاد عادات در متربي موافقاند و اصولاً عادت را يكي از روشهاي تربيتي شماردهاند. شهيد مطهري با تقسيم عادت به فعلي و انفعالي كوشيده است جايگاه عادت مثبت و منفي را در تعليم و تربيت بازشكافد. از نگاه جميز اصولاً تربيت همان عادت نيك است. وي تلاش كرده است نظر معلمان و دانشآموزان را به اهميت و نقش عادت در تعليم و تربيت جلب و بر آنان روشن كند كه نيكبختي و بدبختي بشر در گرو عادت است. گرچه نميتوان گفت باور آنها درباره نسبت عادت با تربيت دقيقاً يكسان است؛ اما در مجموع نظر آن دو به ايجاد عادت و نسبت آن با تربيت، مثبت، موافق و به لحاظ ماهوي يكي است. اشاره به مشتركات و متفرقات ديدگاه مطهري و جيمز در حوزه ياد شده ديگر دستاورد اين جستار است.

The present article deals with a comparative exploration of the relationship between habit and education for Martyr Mutahhari and William James to clarify what the definition of education is for them, what the definition of habit is and what the relationship between the two is. In this fundamental-historical study conducted through a descriptive-analytical method, to explore the views of those two thinkers on habit and its relation to education, we have collected and organized the necessary data, and then analyzed the findings to conclude that while none of those two scholars has an independent work on habit and its relation to education, both have spoken about habit and education and agree with creating habits in apprentices, and have regarded ‘habit’ as one of the educational methods. Martyr Mutahhari divides habit into ‘active’ and ‘passive’, attempting to explore the status of positive and negative habits in education. For James, education is the very good habit. He has attempted to attract the teachers’ and students’ attention to the importance and the role of habit in education and clarify that the human’s felicity and misery is due to habit. Although one cannot say that their beliefs on the relationship between habit and education is quite the same, their opinion on creation of habit and its relation to education is, altogether, positive and essentially the same. The other achievement of this study is a reference to the common points and differences in the two thinkers’ views.