بازتاب باورهاي عاميانه در ديوان متنبي

باورها يكي از مهم‌ترين عناصر تصويرسازي و مضمون‌آفريني‌هاي شاعرانه است. ادبيات عامه چون آيينه‌اي است كه از رهگذر ضرب المثل‌ها، قصه‌ها، اساطير، ترانه‌ها و آداب و رسوم آن مي‌توان ويژگي‌هاي روحي يك ملت و پيشينه آن‌ها را شناخت. گاه شاعران، اين باورها را چنان زيبا و ظريف به تصوير مي‌كشند تا بتوانند به ياري آن‌ها در هويت‌بخشي به شعرشان بهره جويند. در اين ميان شاعران عصر عباسي همچون متنبي، شريف رضي و مهيار ديلمي توانسته‌اند در پرتو دانش‌هاي رايج زمانه و آميختگي آن‌ها با باورهاي عاميانه شعر خويش را بارور و زيبا نمايند. احاطه شاعران عصر سوم عباسي به فرهنگ خود و كثرت اشارات آنان به امثال و لغات و اصطلاح عاميانه و بهره‌گيري از فرهنگ اساطيري كهن، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم و... زمينه را براي ورود فرهنگ عامه در آثارشان مساعد ساخته است. وجود نمونه‌هاي بي‌شمار باورها در شعر شاعران عصر عباسي، نشانگر ديد واقع‌گرايانه آنان به زندگي و بيانگر ارتباط تنگاتنگ شاعران با مخاطبينشان در حوزه‌ مسائل اجتماعي است. اين مقاله با تكيه بر شيوه وصفي-تحليلي در صدد آن است كه باورهاي عاميانه‌اي چون اعتقاد به چشم زخم، اشك خونين، اعتقاد مفرط به بخت و سرنوشت و پرداخت فديه و خون‌بها را دراشعار متنبي بررسي نمايد. با درك صحيح باورها، فهم اشعار متنبي بسيار راحت مي‌شود و به گوشه‌اي از باورها و اعتقادات مردمي عصر وي نزديك مي‌شويم. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه متنبي با به‌كارگيري بسياري از اين باورهاي عاميانه، در غنابخشي به شعر خود موفق بوده است. همچنين، نشان مي‌دهد كه بهره‌گيري وي ازاين باورها نه تنها از شكوه شخصيت وي نكاسته بلكه زيبايي بلاغي اشعار او را دوچندان نموده است. افزون بر اين، بازتاب اين باورها در گستره شعر او بعد جمع‌گرايي و توده‌انديشي او را نيز نمايان مي‌سازد.