تجرد مدرك مفاهيم كلي؛ برهاني بر غير مادي بودن نفس

انسان‌شناسي يكي از مباحث مهمي است كه در فهم، تبيين و تفسير ما از آموزه‌هاي ديني تأثيرگذار است. يكي از بنيادي‌ترين بخش‌هاي آن، بحث از ماهيت انسان است. فلاسفه اسلامي و عده‌اي از متكلمان، به تجرد نفس اعتقاد دارند. برخي از متكلمان، منكر تجرد نفس بوده، آن را مادي مي‌دانند. از ابتداي شكل‌گيري مكاتب كلامي تا كنون، گاه مادي‌انگاري و گاه تجردگرايي نظريۀ غالب بوده است. در سدۀ اخير نيز هرچند ديدگاه تجردگرايي نظريه غالب مي‌باشد، اما متكلمان مكتب تفكيك از ماديت نفس دفاع مي‌كنند. تجردگرايان براي اثبات تجرد نفس، ادله متعددي اقامه مي‌كنند. يكي از مهم‌ترين آن‌ها، دليلي است كه از طريق ادراك مفاهيم كلي توسط نفس، به اثبات تجرد نفس مي‌پردازد. در اين برهان، گاه از طريق انقسام مفاهيمِ ادراك‌شده و گاه از طريق فاقد عوارضِ مادي بودنِ معقولاتِ ادراك‌شده، تجرد نفس را به عنوان محل اين صور و معقولات نتيجه مي‌گيرند. اين پژوهش با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي، اين دليل را بررسي كرده است. پس از تبيين آن، صحت و ميزان دلالت آن بررسي شده و روشن گرديده است اشكالات متعددي كه به هر دو تقريرِ اين دليل عقلي وارد شده‌اند، نمي‌توانند خدشه‌اي به اعتبار اين برهان وارد كنند.