قلمرو حجيت عقل منبع در تفسير قرآن با تأكيد بر تفسير مناهج البيان

در بين مدافعان تفسير اجتهادي در مورد حيطه و دايره حجيت عقل در تفسير قرآن، اختلاف‌نظر وجود دارد؛ از جمله، اختلافي كه بين مفسران وابسته به مكتب تفكيك و مخالفان آن‌ها در اين زمينه وجود دارد. مكتب تفكيك به دستگاه معرفتي اطلاق مي‌شود كه بر تفكيك و جداسازي قرآن، برهان و عرفان (نقل، عقل و كشف) اصرار دارد و معتقد است كه اين‌ها سه راه و منبع كسب معرفت‌اند كه محصولات آن‌ها هيچ ارتباطي با يكديگر نداشته و نبايد از داده‌هاي هر يك از اين منابع معرفت‌زا، براي فهم و تفسير داده‌هاي دو منبع ديگر بهره جست. در اين مقاله به تبيين ديدگاه‌هاي آيةاللّٰه ملكي ميانجي در تفسير مناهج البيان به عنوان يكي از مدافعان مكتب تفكيك در زمينه قلمرو حجيت عقل منبع در تفسير وحي پرداخته‌ايم. ابتدا مراد از عقل و گونه‌هاي آن (عقل منبع و عقل مصباح) روشن گرديد و بر اساس آن، تفسير اجتهادي قرآن به سه گونۀ نقل‌گرا، عقل‌گرا و كشف‌گرا تقسيم‌بندي شد و با عنايت به اينكه عقل مصباح و كشف و شهود، تخصصاً از عنوان مقاله خارج بود، لذا بحث را در مورد قلمرو عقل منبع ادامه داده و به بررسي گونه‌هاي تفسير اجتهادي عقل‌گرا يعني بديهيات عقلي، برهان‌هاي عقلي، مباني كلامي، فلسفي و علمي و ادراكات عقل عملي در مناهج البيان پرداختيم. نتيجه آن شد كه غير از مباني فلسفي و علمي، ساير گونه‌هاي تفسير اجتهادي عقل‌گرا در تفسير مناهج البيان مطرح شده است. بنابراين از ديدگاه آيةاللّٰه ملكي قلمرو حجيت عقل منبع در تفسير قرآن، شامل همه گونه‌هاي يادشده، غير از مباني فلسفي و علمي مي‌باشد. روش تحقيق در اين پژوهش، تحليلي توصيفي است.