نحوه‌ فاعليت خداوند در عالم از نظر ابن‌سينا

ابن‌سينا براي اثبات فاعليت ( و يا خالقيت ) خداوند كه يكي از پر چالش‌ترين مسائل الهيات و فلسفه است‌، تلاش مضاعفي انجام داده است؛ چه وي در تبيين‌ اين مسئله از يك سو با فيلسوفان مشّائي كه خود وي نيز از پيروان همين نحله‌ فلسفي است در نزاع واختلاف است و از سوي ديگر، گرفتار مشاجره و نفي و انكار شريعتمداران در مسئله است.‌ اين اختلاف به‌اندازه‌اي است كه او بحث « حادث و قديم » عالم كه يكي از مباني اصلي‌ اين مسئله است را مسئله‌اي « جدلي الطرفين» ناميده است، بدين معني كه هم مي‌‌توان در جهت اثبات و هم در جهت ابطال آن برهان اقامه كرد. در نزاع با مشائيان، وي تلاش كرده است تا ازلي بودن ماده را كه ارسطوئيان به آن قائل‌اند، ابطال كند و در نتيجه‌، حدوث عالم را اثبات كند و در تقابل با متكلمان نيز تلاش كرده است تا ميان حدوث ذاتي عالم وحدوث زماني آن تفاوت قائل شود و در ادامه ميان قديم ذاتي و قديم زماني فرق قائل شده است و مي‌‌گويد، مانيز همچون متكلمان بر‌ اين باوريم كه در نظام هستي‌، تنها يك موجود قديم ذاتي وجود دارد وآن هم وجود خداست‌، ليكن بر‌ اين باوريم از آنجا كه موجودات قديم زماني( عقول مفارق) به لحاظ ذات خود‌، موجود ممكن الوجود‌اند، داغ معلوليت بر پيشاني شان حك شده است و هيچ‌گونه توهم و تصور بي نيازي از علت در بارۀ آنها نمي‌‌رود تا كسي ادعا كند كه : اعتقاد به موجودات مجرد ازلي غير از خدا، ناسازگار با توحيد پروردگار است‌؛ آنچنانكه متكلمان پنداشته‌اند. اين مقاله باروش توصيفي و تحليلي و با تمركز بر متون اصلي ابن‌سينا نوشته شده است.