بررسي عوامل موثر بر اضافه برداشت كشاورزان از منابع آب زيرزميني در دشت زاوه- تربت‌حيدريه

كشاورزي در مناطق خشك و نيمه‌خشك بيشتر به استحصال آب هاي زيرزميني وابسته است. بهره برداري از ذخاير آب زيرزميني در دشت زاوه تربت حيدريه بيشتر از پتانسيل تجديدپذير آبخوان بوده و لايه هاي آب زيرزميني در اين منطقه داراي كسري مخزن است. به همين منظور، در اين پژوهش با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از مصاحبه با كشاورزان در اين دشت (كه از طريق نمونه گيري خوشه اي دومرحله اي در سال 951394 انتخاب‌شده بودند) و به كارگيري مدل توبيت (Tobit model)به روش دومرحله‌اي هكمن به بررسي عوامل مؤثر بر اضافه برداشت از منابع آب زيرزميني پرداخته شد. نتايج الگوي دومرحله‌اي هكمن در مورد اضافه برداشت آب نشان داد كه در مرحله اول متغيرهاي توضيحي نوع كشت غالب، مالكيت شخصي و مالكيت سهم بري چاه آب با اثر نهايي 0.35، 0.43 و 0.41، رابطه مستقيم؛ و متغيرهاي عمق چاه، نوع كانال انتقال آب و كشت محصولات كم آب رابطه معكوسي با اضافه برداشت داشتند. در مرحله دوم نتايج نشان داد كه رابطه متغيرهاي فاصله مزرعه تا چاه، درآمد ساليانه كشاورز و نوع كشت غالب با ميزان اضافه برداشت، رابطه اي مستقيم و معني دار در سطح پنج درصد بود. بر اين اساس، توجه بيشتر به عوامل فني مؤثر در بهره‌برداري و مديريت آب به همراه افزايش آگاهي كشاورزان در جهت مشاركت در اصلاح الگوي كشت، گامي مؤثر درزمينه كاهش اضافه برداشت از منابع آب زيرزميني بوده و پيشنهاد مي شود.