تحليل و گونه شناسي آثار باستاني منطقۀ كُهگيلويه

در اين مقاله آگاهي‌هايي كلي در مورد گونه‌شناسيِ انواع محوطه‌هاي باستانيِ منطقۀ كُهگيلويه ارائه شده كه در نتيجۀ فصل‌هاي دوم و سوم بررسي‌هاي باستان‌شناختي اين منطقه شناسايي شده‌اند. اين بررسي‌ها در محدوده‌اي به‌وسعت حدود 3000 كيلومتر مربع، در بخش‌هاي چِرام، قلعه‌رئيسي و مناطقي از ديشموك و لِنده انجام گرديد و هدف اصليِ آن، شناسايي آثار باستاني منطقه بود. در اين مقاله با رويكرد توصيفيتحليلي، كوشش‌شده به پرسش‌هايي مانند: ماهيت محوطه‌‌ها باستاني منطقۀ كُهگيلويه، ويژگي‌هاي مختلف اين محوطه‌ها و بسترهاي شكل‌گيري آن‌ها در چشم‌انداز زمين‌‌ريخت‌شناسي منطقه پاسخ داده شود. باتوجه به كوهستاني بودن منطقۀ بررسي، يكي از فرضيه‌ها اين بود كه احتمالاً در جستجوي محوطه‌هاي دوران پيش‌ازتاريخ با استقرارهاي چند دوره‌اي مواجه نباشيم و احتمالاً غارها، پناهگاه‌هاي صخره‌اي و محوطه‌هاي باز، مهم‌ترين محوطه‌ها اين دوران خواهند بود. با توجه به سبك زندگي نيمه‌يكجانشيني در اين منطقه تا چند دهۀ پيش، يكي ديگر از فرضيه‌هاي اين بود كه در كنار شناسايي محوطه‌هاي ديگر، با شمار قابل‌توجهي از محوطه‌هاي با ماهيت نيمه‌كوچ‌ نشيني مواجه باشيم. رويكرد بررسي به‌صورت گسترده و تااندازه‌اي فشرده و مبناي سرپرست براي بررسي، نقشه‌هاي توپوگرافي به مقياس 25000/1 براي به‌دست آوردن دركي كلي از وضعيت جغرافيايي منطقه بود. در پايان اين بررسي‌ها، در مجموع شمارِ 374 اثر از دورۀ پارينه‌سنگيِ ميانه تا اواخر دورۀ قاجار و اوايل دورۀ پهلوي شناسايي و بررسي شد. به‌طوركلي، مي‌توان انواع آثار شناسايي‌شده را به 15 گروه به‌اين‌ترتيب دسته‌بندي نمود: محوطه‌ها، تپه‌ها، غارها، پناهگاه‌هاي صخره‌اي، بناهاي عام‌المنفعه، بَردگوري‌ها، خانه‌هاي اَربابي داراي استحكامات، بناهاي مذهبي، دژهاي كوهستاني، گورستان‌ها، راه‌هاي سنگ‌فرش، كانال‌هاي انتقال آب، سنگ‌آب‌ها، سنگ‌نبشته‌ها و سنگرها. مهم‌ترين آثار شناسايي‌شده از دورۀ پيش‌ازتاريخ، شامل: محوطه‌هاي باز، اشكفت‌ها‌ و پناهگاه‌هاي صخره‌اي است؛ ازجمله: محوطۀ كَم‌كِنَك، اشكفت سياه، پناهگاه‌هاي صخره‌اي قافِله‌بِه 1 تا 3 و پناهگاه صخره‌اي و اشكفت كَبگي كه شواهدي از دوره‌ها‌ي پارينه‌سنگي ميانه، فراپارينه‌سنگي و احتمالاً آغاز نوسنگي را به‌دست مي‌دهند. آثار دوران تاريخي شامل برخي از محوطه‌هاي با معماري سنگي، بَردگوري‌ها و گورستان‌ها است. باتوجه به شيوۀ زندگيِ نيمه‌يك‌جانشينيِ امروزي مردمان منطقۀ كُهگيلويه، قابل پيش‌بيني بود كه بيشتر محوطه‌هاي شناسايي‌شده، از نوع كوچ‌نشيني باشند. شمار زيادي از اين محوطه‌ها مربوط به دوران اسلامي است كه به احتمال قوي، با رونق شهر قديم دهدشت در سده‌هاي ميانه‌و متأخر اسلامي و نواحي اقماريِ پيرامون آن ارتباط دارد.