مطالعۀ ساختارشناسي ظروف سفالي قرمز و نخودي محوطه شهرسوخته سيستان

شهرسوخته مربوط به هزارۀ سوم پيش‌ازميلاد، همواره موردتوجه باستان‌شناسان بوده و تاكنون پژوهش‌هاي زيادي درخصوص اين محوطه صورت گرفته است. اشياء مكشوف از اين محوطۀ عصر مفرغي بيشتر از خود محوطه براي پژوهشگران داراي اهميت است، خصوصاً سفال كه بيشترين فراواني را دارد. ازميان سفال‌هاي بي‌شمار اين محوطه، تعداد 12 قطعه سفال، به‌عبارتي 8 شئ نخودي و 4 شئ قرمز جهت انجام پژوهش انتخاب شد كه همۀ ظروف كوچك مكشوف از گورستان و داراي كاربرد آئيني هستند. به‌دليل فراواني كم سفال‌هاي طيف قرمز، فرضيۀ وارداتي بودن اين سفال‌ها مطرح است. فرضيۀ مطرح شده در اين پژوهش، فرضيۀ وارداتي بودن سفال‌هاي قرمز است؛ چرا كه فراواني سفال‌هاي طيف قرمز در اين محوطه كم بوده و به‌دنبال آن، پرسش وارداتي يا بومي بودن سفالينه‌ها مطرح است. ازجمله اهداف تعيين شده مي‌توان به بررسي شباهت‌ها و تفاوت‌ها در فن ساخت، بررسي و مقايسۀ كاني‌شناسي، هم‌چنين مقايسه به‌لحاظ ساختاري، فازهاي تشكيل‌دهنده و درجۀ حرارات پخت در كوره اشاره نمود. جهت نيل به اهداف و بررسي‌هاي باستان‌سنجي روي نمونه‌هاي موردمطالعه، آناليزهاي پتروگرافي و پراش پرتوي ايكس به‌روش پودري انجام شد. با تجزيه و تحليل نتايج به‌دست آمده مشخص شد كه نمونه سفال‌هاي موردمطالعه ازنظر اجزاء سازنده و ساختار تشكيل‌دهندۀ آن، شبيه به‌هم بوده، از تمپرهاي معدني سيليس‌دار منطقه، نظيرِ سنگ چرت استفاده شده است و تفاوت اصلي آن‌ها در تركيب خميره، درصد فراواني هر يك از كاني‌هاي موجود در خميرۀ سفال‌ها، شيوۀ ساخت و نحوۀ عمل‌آوري خميره توسط سفالگران شهرسوخته بوده است. بررسي‌ها نشان داد كه بافت تشكيل‌دهندۀ اين سفال‌ها در دو نوع ريزبلور و درشت‌بلور هستند، اما كاني‌ها و پركننده‌هاي موجود در ساختار تشكيل‌دهندۀ آن‌ها تفاوت چنداني با يكديگر نداشته‌اند؛ هم‌چنين ميزان حرارت كوره در تعيين رنگ نمونه‌هاي موردمطالعه نقش بسزايي داشته است و در نمونه‌هايي كه كاني كلسيت موجود بود دماي پخت زير 800 درجۀ سانتي‌گراد و نمونه‌هاي فاقد كلسيت بالاتر از اين دما پخت داده شده‌اند. با توجه به نتايج آزمايش‌ها و تحليل‌هاي صورت گرفته به‌نظر مي‌رسد سفالگران شهرسوخته به فن‌آوري و شيوۀ ساخت سفالينه‌هاي طيف قرمزرنگ دست پيدا كرده بودند.