انارستان‌هاي اورامانات؛ دريچه‌اي به كاراليِ باستان

در متون ميخي دورۀ سارگون دوم، چند‌بار به جاي‌نام «كارالا/كارالي/كارالو»، به‌عنوان سرزميني كه در برابر سپاه متجاوز آشوري مقاومت كرده، اشاره شده است. تاكنون پژوهشگران براي مكان‌يابي اين جاي‌نام، چندين گزينۀ مختلف، به‌ويژه در محدودۀ شهرستان‌هاي سردشت، مريوان، سروآباد و كامياران پيشنهاد كرده‌اند. پژوهش حاضر كه با رويكرد تاريخي و با روش توصيفيتحليلي، براساس منابع كتابخانه‌­اي و مصاحبه از بوميان منطقۀ اورامانات به سرانجام رسيده؛ در پي آن است تا به كمك شواهد زبان­‌شناختي، و انطباق آن با مدارك باستان‌­شناختي و ويژگي‌هاي جغرافيايي منطقه، به برخي از ابهامات و پرسش­‌هاي مطرح شده، به‌ويژه در بحث مكان‌­يابي كارالا، پاسخ دهد. كشف يك سرنخ جديد توسط نگارنده، نشان مي‌دهد كه نام اين مكان هنوز هم، پس از گذشت قرن‌ها، بر يكي از ارقام (ژنوتيپ‌هاي) بوميِ انار متعلق به ناحيۀ اورامانات حفظ شده است. انار موردبحث كه به «كارالي» موسوم است، بوميِ منطقۀ اورامانات بوده و به‌لحاظ ويژگي‌هاي ظاهري، متفاوت از ديگر ارقام انار در همين منطقه است. اين يافتۀ جديد، افزون‌بر كتيبۀ تنگي‌ور، تا حد زيادي امكان انطباق كارالا/كارالي باستان را با ناحيۀ اوراماناتِ كنوني (در كُردي هَورامان) تقويت مي‌نمايد، و نظر آن‌دسته از پژوهشگراني را كه پيش از اين كارالا را در محدودۀ اورامانات جستجو مي‌كردند، تأييد مي‌كند. اورامانات يك منطقۀ جغرافيايي ويژه، با كوه‌هاي بلند و پرشيب و دره‌هاي تنگ و عميق و آب‌هاي جاري فراوان است كه دشت‌هاي باز و زمين‌هاي هموار در آن بسيار كمياب است. اين ويژگي طبيعي كه وجه‌تمايز اورامانات از مناطق همجوار آن است، سبب شده است كه در طول تاريخ، بيگانگان ازجمله پادشاهان جنگجوي آشوري، نتوانند به‌طور مداوم و به آساني بر منطقۀ اورامانات دست‌يابند. باتوجه به شواهد موجود، به‌نظر مي‌رسد كه برخي از محوطه‌هاي ناحيۀ اورامانات كه داراي لايه‌هاي استقراري مربوط به عصر آهن III هستند، به‌گونه‌اي با فرهنگ مادي مردمان كارالي باستان در ارتباط باشند.