نمادشناسي و منشأيابي مضمون نقش گاو در سفالينه هاي نيشابور با اتكا بر متون تاريخي

«نماد‌شناسي» كوششي براي آگاهي‌يافتن از رمز و رازهايي است كه معمولاً به‌صورت شكل، اشاره، علامت به تصوير كشيده شده‌اند و تركيب مفهمومي چندگانه را به‌همراه دارد؛ درواقع «نماد» زبان پنهان و نشانه‌هاي متنوع از: نجوم، مذهب، طلسم و جادو، وقايع مختلف، باورهاي عاميانه را با خود به‌همراه دارد. اين نشانه‌ها مي‌تواند به تنهايي و يا پيوسته در كنار هم قرار گرفته و مفهوم چندگانه را بازگو كنند. «سفال» يكي از مهم‌ترين آثار هنري سده‌هاي نخستين دوران اسلامي، حاوي نمادهاي بسياري، از جمله «گاو» است كه مي‌توان مفاهيم پنهان بسياري از آن ريشه‌يابي كرد. هدف از پژوهش پيشِ‌رو، نمادشناسي مضمون نقشِ گاو با مد‌نظر داشتن اوضاع اجتماعي، مذهبي و عقايد و باورهاي مردم سده‌هاي نخستين اسلامي با واكاوي اسناد تاريخي است؛ از اين‌رو، در پي منشأيابي نماد گاو، پرسش پيشِ‌رو مطرح مي‌شود؛ منشأ مفاهيم نقشِ گاو برروي سفالينه‌هاي نيشابور چيست؟ بر اين‌اساس، مفروض است كه منشأ مفاهيم نقشِ گاو سفالينه‌هاي نيشابور ريشه در باورهاي عاميانه مرتبط با مفاهيم نجومي، مذهبي و جشن بوده است. روش پژوهش، با رويكرد تاريخيتحليلي و مبتني‌بر مطالعات كتابخانه‌اي انجام گرفت؛ در روند انجام پژوهش، ابتدا اقدام به جمع‌آوري نمونه‌هاي آماري از موزه‌ها، و طراحي نقوش با نرم‌افزار «كورل‌دراو» شد؛ و در ادامه‌ به مطالعات كتابخانه‌اي در جهت منشأيابي مضمون گاو در اسناد تاريخي پرداخته شده است. دستاورد مطالعۀ نماد گاو و ريشه‌يابي مفهوم آن در سفالينه‌هايِ نيشابور، گوياي آن است كه، با توجه به نقش پر اهميت گاو در معيشت مردم در ادوار مختلف تاريخي و استفاده‌هايِ فراواني همانند: گوشت، لبنيات، پوست، شخم‌زدن زمين و باركشي، مي‌توان نمادهايي چون: قدرت و نيرومندي، باروري و حاصلخيزي را متصور شد، كه اين نماد از دوران پيش‌ازتاريخ تا دوران اسلامي در آثار مختلف هنري قابل پيگيري است و داراي مفاهيم مشتركي هستند؛ هم‌چنين علاوه‌بر مفهوم ذكر شده‌، نمادهاي ديگري ازجمله: تركيب گاو با انسان، تركيب گاو با پرنده، در سفالينه‌هاي نيشابور داراي مفاهيم نجومي و مذهبي هستند و منشأ آن‌ها مختص عقايد‌ و باورهاي مردم دوران اسلامي بوده است.