جايگاه زمان و مكان در منظومۀ فقه سنتي پويا

اسلام ديني جهاني و جاوداني است و علت آن كمال احكام الهي محسوب مي‌شود كه در حقيقت به‌مثابۀ يكي از معجزات اسلام است. در قبال نيازهاي ثابت، نيازهاي متغير پديدار خواهد شد كه بايد از اين تغييرات نيز در جهت حفظ و نزاهت و بالندگي صحيح آن صيانت شود. از اين جهت است كه پويايي قسيم فقه سنتي نيست، بلكه فقه سنتي به‌خودي‌خود پوياست. اجتهاد كه آن را به حق ديناميسم حقوق اسلامي ناميده‌اند، به‌معناي كوشش عالمانه و روشمندي براي استخراج حكم خدا با توجه به منابع چهارگانۀ كتاب، سنت، عقل و اجماع است. در اين مقاله در حد وسع كوشيده‌ايم كه نحوۀ تأثير زمان و مكان بر احكام شرعي را با تعيين ملاك‌ها و مصاديق ارائه كنيم تا چه در نظر آيد.