تكليف به وسع يا تكليف به طاقت

در مبنا و ضابطۀ تكاليف ميان صاحب‌نظران دو ديدگاه به‌چشم مي‌خورد. ديدگاه نخست اينكه مبنا و ملاك براي تكاليف، وسع بندگان است. يعني هر آنچه از دايرۀ وسع انسان خارج شود، تحت عنوان عسر و حرج قرار مي‌گيرد، اگرچه طاقت انسان بر انجام آن كار باشد. ديدگاه دوم اينكه ملاك براي تكاليف، طاقت بندگان است. يعني هر آنچه از دايرۀ طاقت انسان خارج شود، تحت قاعدۀ نفي عسر و حرج قرار مي‌گيرد. نگارندگان ضمن بازخواني مسئله، معتقدند به‌طور كلي نمي‌توان گفت كه تكاليف به وسع يا به طاقت تعلق گرفته باشند، بلكه به‌نظر مي‌رسد مقتضاي اصل اوليه در هنگام شك و ترديد و نبود قرينه، تعلق تكاليف به وسع است و معيار وسع بندگان، توان عرفي است نه طاقت ايشان. آيات قرآن، روايات، ادلۀ تسهيل بر عباد و بناي عقلا را مي‌توان مهم‌ترين ادله براي تقويت نظريۀ نخست دانست. اما در مواردي همچون عرض و آبرو، طلاق و اجراي قسامه، به دليل خاص، ملاك و معيار تكاليف، طاقت (نهايت توان) مكلفان است.