نمادشناسي نقوش جانوري در پارچه‌هاي مداليوني عصر ساساني (مورد مطالعاتي: قوچ، گراز، شير، گوزن و فيل)*

در گروه وسيعي از پارچه‌هاي منسوب به عصر ساساني، نقوش جانوري در قالب طرح‌هاي قابي از جمله مداليون، قابل ملاحظه هستند. مورد مطالعاتي اين مقاله، نقوش جانوري پارچه‌هاي ساساني با محوريت چهارپايان طبيعي و غير اهلي است كه اين امكان را داشته فارغ از وجود انسان شكارچي، در قالب طرح مداليون تصوير شوند. بر اساس التزام به محدوديت‌هاي فوق، بيشتر انواع جانوري مصور در قالب طرح مداليوني به‌صورت قوچ، گراز، شير، گوزن و فيل تعريف مي‌شوند. حال، پرسش اين است؛ نقوش جانوران چهارپاي طبيعي و غير اهلي در طرح مداليوني منسوجات ساساني كه به شكل مجزا و فارغ از حضور انسان شكارگر تصوير شده‌، مؤيد چه معنايي هستند؟ هدف اصلي چنين پژوهشي، دست‌يابي به مفهوم نمادين هر نقش در بستر فرهنگي عصر خويش است؛ چرا كه به درازناي تاريخ ايران، معاني متفاوتي براي هر يك از اين انواع تعريف شده‌اند، اما فقط باريك‌بيني در بُعد زماني مشخص، مفهوم نمادين هر نقش را در دوره خاص متمايز مي‌نمايد. بر اين اساس، اين مقاله با رويكرد تاريخي، به شيوه توصيفي تحليلي و با جمع‌آوري اطلاعات اسنادي، نسبت به بررسي هدفمند پنج قطعه پارچه‌ مداليوني از عصر ساساني اقدام نمود. نتيجه نشان داد نقوش جانوري مذكور در هر شكلي كه باشند اعم از قوچ، گراز، شير، گوزن و فيل به‌رغم آنكه از زميني‌ترين موجودات هستند كه حتي عناصر پرواز همچون بال به آنها الوهيت نبخشيده يا به سبب تعامل و تقابل با انسان سواركار و شكارگر، تأكيدي بر ارزش‌هاي سمبليك آنها نشده است، همگي به معناي نمادين الوهيت، فرهمندي، قدرت، صلابت، جاودانگي و جنگاوري پادشاه اشاره مي‌كنند. به‌واقع همان‌طوركه همواره سامانه طرح بر نقش غلبه دارد، طرح مداليون به‌عنوان مترادف مفهوم فره و موهبت ايزدي، به ‌قدرت تكرار، ضمانت اجرايي نقوشي است كه تأييدي بر اقتدار و جايگاه سلطنت داشته؛ حتي اگر اين نقوش در شكل اصلي خود، معرف معمول‌ترين مصداق‌هاي آفرينش باشند.