جنبش روشنايي و تغيير رفتار جمعي در افغانستان

رفتار جمعي در افغانستانِ پساطالبان در حال تجربه كردن شكلي جديد و متفاوت از گذشته است. پيش‌ازاين «سركوب دولتي»، «روش مسلحانه» و «ماهيت سياسيمذهبي» ويژگي هاي نسبتاً مشترك رفتارهاي جمعي افغانستان بود؛ اما جنبش روشنايي با اتخاذ روشي مسالمت آميز در طرح مطالباتِ اقتصادي خود نمونه اي متفاوت و جديد از رفتار جمعي در اين كشور تلقي مي شود. جنبش روشنايي يكي از «كارگزاران تغيير» و «كنش‌هاي جمعيِ جديد» محسوب مي شود كه مطالعه آن در درك پويش هاي مدرن جامعه‌شناسي سياسيِ افغانستان حائز اهميت است. در نوشتار پيش رو به علل ساختاري وقوعِ مسالمت آميز جنبش روشنايي و پيامدهاي سياسياجتماعي آن پرداخته مي شود. طبق فرضيه ما گذار افغانستان از ساختار سياسيِ اقتدارگرا به دموكراتيك از طريق برگزاري انتخابات، آزادي اجتماعات و توزيع قوميِ قدرت عامل تعيين كننده اي در رويكرد مسالمت آميزِ اين جنبش بوده است. فرضيه مذكور بر اساس نظريه رفتار جمعي اسملسر و روش اسنادي آزمون شده است. طبق يافته هاي اين پژوهش، دموكراسي در افغانستان با افزايش دادن آگاهي هاي اجتماعي و تأكيد بر حقوق عمومي و خصوصي منجر به مشاركت سياسي، مطالبه گريِ مدني و عدالت خواهي اقتصاديِ اقليت هاي قومي و مذهبي شده است. برخلاف گذشته حركت‌هاي اقتصادي و رقابت هاي غالباً مسالمت آميز بر سر توزيع منابع ثروت (انرژي) شكل جديدي از كنش هاي جمعي در افغانستانِ پساطالبان است. ديگر پيامدهاي جنبش روشنايي عبارت اند از: 1) تحكيم وحدت قومي هزاره جات 2) تشديد شكاف سياسي ميان نخبگان سنتي و مدرن هزاره‌ 3) تقويت حضور سياسي زنان در حركت هاي اجتماعي 4) ضرورت توجه به لوازم گذار از جامعه مدنيِ سنتيِ افغانستان به جامعه مدنيِ مدرن، و درنهايت 5) تسريع جريان تثبيتِ دموكراسي در افغانستان.