بررسي كتيبه‌هاي حكومتي شمال شرق ايران در دوره صفوي با تأكيد بر موضوعات اجتماعي و اقتصادي (مطالعه موردي نيشابور، سبزوار، تربت جام و مشهد)

شاه اسماعيل با پايه گذاري سلسله صفوي و اعلام مذهب شيعۀ اثناعشري، سياست جدا سازي ممالك خود از ازبكان و عثمانيان سني مذهب را در پيش گرفت. شاهان صفوي در دوران حكمراني، فرمان هاي بسياري صادر نمودند، اما در برخي از اين فرمان ها با تأكيد بر نقر نمودن بر سنگ و براي اطلاع عموم، دستور بر نصب آن در مكاني به اقتضاي موضوع فرمان، صادر مي شد. در اين سنگ‌فرمان‌ها به موضوعات اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي پرداخته شده است. تعداد زيادي از اين فرمان‌ها پيرامون موضوعات اقتصادي مي باشد كه در اكثر نقاط ايران به‌فرمان شاه‌طهماسب اول و شاه‌عباس اول بر سردر مكان‌هاي پر رفت و آمد كه در انظار عموم باشد، نصب گرديدند. در اين پژوهش، 9 سنگ فرمان دوره صفوي در شهرهاي نيشابور، سبزوار، تربت جام و مشهد موردمطالعه قرار گرفت. اين پژوهش در پي پاسخ به اين پرسش است كه محل نصب اين سنگ فرمان ها كجا بوده و در بردارنده چه موضوعاتي هستند؟ نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه اين سنگ فرمان ها عموماً در بخش سردر ورودي مساجد نصب‌شده‌اند و موضوعاتي همچون بخشودگي مالياتي، تخفيف دروازه باني، منع پيشكش ورود حكام، منع تعدي و منع ورود به خانه هاي مردم توسط مأموران حكومتي، منع دريافت مزد بابت غسل و دفن مردگان شيعه، حمايت از مشاغل (جماعت فراشان، كهنه‌چينان، گاوكشنده، چوپانان، ماماچه‌گان، مشاطه‌گان، مغنيان، لوليان، شبانان، سودمالان، ترك‌طبيبان، زارع)، حمايت از اقوام مختلف (ابدال‌لو، بغدادلو، هندويان)، ازجمله اهداف صدور اين فرمان ها بوده است. همچنين به موضوعاتي همچون مناصب دولتي (وزير، وزير خراسان، حكام، ديوان اعلي، مستوفي، داروغگان)، نظامي (قورچيان، غلامان، ملازمان)، طبقات اجتماعي و اداري (سادات، حاكمان، تيول‌داران، همه‌ساله‌داران، مستأجران و صاحبان جامعه) و طوايف مختلف (افغان، بلوچ، تركمان، ازبكان) اشاره شده است كه تا حدودي به ارائه اطلاعاتي از جامعۀ طبقاتي و اوضاع اقتصادي دورۀ صفوي پرداخته اند.