مشاركت در حيات الوهي:‌ بنياد نهايي تبيين غايت‌شناختي نزد ارسطو

وجه الوهي فلسفه ارسطو، و به طور خاص وجه الوهي غايت‌شناسي او، مسئله‌اي مناقشه‌برانگيز و حتي شديداً مورد انكار است؛ چرا كه تفسيرهاي معاصر غايت‌شناسي، از يك سو غايت‌شناسي الهياتي را تبيين جهان به عنوان فعل قصدمندانه خالقي حكيم تلقي كرده، و از سوي ديگر غايت‌شناسي ارسطو را صرفاً روشي براي تبيين كاركردهاي جواهر طبيعي و افعال انساني مي‌دانند. در نتيجه غايت‌شناسي ارسطو فاقد هر گونه دلالت الهياتي تلقي مي‌شود. اين نوشتار با نظر به اوصاف امر الهي در انديشه ارسطو نشان مي‌دهد كه او در حوزه زيست‌شناسي و اخلاق، گرچه پاي تبيين‌هاي غايت‌شناختي به معناي طراحي هوشمند را به ميان نمي‌كشد، در عين حال، كاركرد نهايي انواع طبيعي زنده و نوع انسان را با ارجاع به عنصري الهي در آنها تبيين مي‌كند. به بيان مشخص‌تر، در انواع طبيعي زنده فقط نوع است كه از جهت سرمديت‌اش در جايگاه غايت به معناي حقيقي قرار مي‌گيرد، حال آن كه در انسان، غايت نهايي با ارجاع به عنصر الوهي محقق در هر فرد يعني عقل احراز مي‌شود. پس خدا به عنوان نمونۀ ايدئال تحققِ حياتِ سرمديِ معقول لحاظ مي‌شود و غايتمندي جهان طبيعي زنده و جهان انساني چيزي نيست مگر تشبه به اين حيات سرمدي. بنابراين غايت‌شناسي ارسطو واجد استلزامات صريح الهياتي است و چهارچوبي هستي‌شناختي را براي تفسير عقلاني مفهوم سعادت در فلسفه‌هاي ديني فراهم مي‌سازد.