تبريز، مدرنيته و تأثير آن بر شهرسازي مدرن ايران

با روي كار آمدن آقامحمدخان قاجار و تشكيل حكومت واحد مركزي قدرتمند، ايران وارد مرحلۀ جديدي از حيات سياسي و اجتماعي خود شد و اين دوران با بر تخت نشستن فتحعلي شاه به‌ گونه‌اي متفاوت ادامه يافت. تأسيس دارالسلطنۀ تبريز در سال 1213 ق. با حضور وزراي بزرگي چون ميرزا عيسي و ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني، عباس ميرزاي نايب‌السلطنه را در مسيري قرار داد كه تبريز را در خارج از «بساط كهنۀ» دربار تهران، به كانوني براي «طرح نو» تبديل كند. شكست‌هاي سنگين از روسيه بحران فكري اساسي و عميقي را در ذهن عباس ميرزا و قائم مقام بزرگ و جامعه به وجود آورد و چرايي سترگي را مطرح كرد كه مي‌تواند سرآغاز بيداري ايرانيان تلقي شود. همزمان با ايجاد تغييراتي در ارتش و تشكيل نظام جديد، تجددطلبي در تبريز تنها در انديشه باقي نماند، بلكه گسترۀ آن به شهر و شهرسازي كشيده شد و چهرۀ شهر تا حدي دگرگون شد. بعدها اين تغييرات، تبديل به الگويي براي اقدامات مشابه در تهران و سپس در برخي شهرهاي ايران شد. نگارندگان اين مقاله درصدد باز خواني مدرنيته در مكان دارالسلطنه تبريز مي‌باشند. تأثيرات اين بازخواني در شهر تبريز ماديت يافت و الگويي براي تغييرات شهري در ايران عصر قاجار و پهلوي شد. اصول و مباني شهرسازي نوگرا به «شيوه تبريزي» و «مكتب تبريز» نقطۀ شروع دگرگوني شهر و شهرسازي ايران شد. بر همين اساس، هدف نگارندگان مقاله حاضر بررسي اين ادعا با بهره گيري از ‌متون و منابع و تجزيه و تحليل داده‌ها براساس رويكرد توصيفي و تبييني است.