كاربرد واژه‌‌‌هاي تحقيرآميز در قبال «ديگري» در منابع مسلمانان با تمركز بر شبكه مفهومي خرافات

خرافات با تنوع شبكه واژگاني همسويش، از واژه‌هايي است كه معاني و دلالت‌هاي متعددي در متون مختلف مسلمين داشته‌ است. به‌رغم توجه برخي پژوهشگران به مباحث لغوي، جامعه‌شناختي و روان‌شناختي خرافات، اين واژه كمتر به‌صورت شبكه‌اي و در كنار واژه‌هاي متناظر و مشابه مطالعه شده‌ است. اين مقاله با رهيافت تاريخ اجتماعي زبان ديني و با تأمل در تحولات تاريخي كاربردها و دلالت واژگان، با تمركز بر اجزاي زباني تشكيل‌دهنده شبكه مفهومي تحقير ‌در ادبيات اسلامي، به‌طور فشرده نمونه‌هاي كاربرد واژه‌هاي استخفاف‌آميزي چون مزخرفات، مهملات، هذيانات، چرنديات، خزعبلات، لاطائلات، ركاكات، هرزه‌گويي، اراجيف‌سرايي و لاف‌وگزاف را  در شبكه معنايي واژه خرافات در دو حيطه ديني (حوزه‌هاي كلامي، حديثي و عرفاني و...) و غيرديني (حوزه‌هاي جغرافيا، سفرنامه‌نويسي و كاربردهاي سياسي اجتماعي) بررسي كرده و نشان داده ‌است كه اين واژگان در زمينه‌اي بسيار وسيع از رهيافت‌ها و در طيفي گسترده از نگرش‌ها و با مقاصد مختلف به‌كار رفته‌اند؛ با اين‌حال تقريبا همگي به يك واژه‌ مركزي يعني خرافات وابستگي معنايي داشته‌اند و براي طرد و رد و سركوب عقايد و باورهاي «‌ديگري» مورد استفاده قرار مي‌گرفته‌اند، چنان‌كه پيدايش فرق و نحله‌هاي ديني و مذهبي و شدت گرفتن مجادلات درون ديني، از جمله عوامل عمده افزايش شديد استفاده از اين واژگان در ادبيات متقدم مسلمين بوده‌ است.