تبيين مؤلفه‌هاي تاريخ‌نگاري عباس زرياب‎ خويي

در قرون معاصر پيشرفت‌هاي عقلي بشر و تحولات بينشي و روشي علوم مختلف، متفكران حوزۀ تاريخ را نيز به تكاپو واداشت تا به بازتعريف هويتي و علمي اين دانش بپردازند. اين تحولات از غرب آغاز شد و پس از چالش‌هاي فراوان و ايجاد مكتب‌هاي تاريخ‌نگاري نوين به‌ تثبيت شأن و جايگاه علم تاريخ در ميان علوم ديگر منتهي شد. مورخان ايراني نيز از اين پيشرفت‌ها دور نماندند و درصدد انتقال انديشه‌هاي جديد برآمدند كه برآيند دستاوردهاي ايشان، تاريخ‌نگاريِ ايران معاصر را به‌ تعبيري، در مرحلۀ ‌گذار از تاريخ‌نگاري سنتي به‌ مدرن قرار داده است. ازجملۀ اين تاريخ‌‌پژوهان در محافل دانشگاهي، عباس زرياب ‌خويي است كه در ميان آثار تاريخي او مي‌توان نشانه‌هايي از تاريخ‌نگاري علمي مشاهده كرد. مسئلۀ محوري پژوهش حاضر بررسي و نقد روش‌شناختي تاريخ‌نويسي زرياب ‌خويي و تبيين مؤلفه‌هاي تاريخ‌نگاري او با ارائۀ مصداق‌هايي روشن و دقيق است. به‌ نظر مي‌رسد اين تاريخ‌پژوه، گام‌هاي خوبي در كاربست اصول تاريخ‌نگاري علمي در آثار خود برداشته و با تركيبي از رويكردهاي علمي، عقلي و انتقادي به دنبال آن است از برخي روايت‌هاي تاريخي و ديدگاه‌هاي سنتي، تبييني تازه ارائه كند. ازجمله مؤلفه‌‌هاي تاريخ‌نگاري زرياب مي‌توان به ‌جرح و تعديل سخت‌گيرانۀ روايت‌ها، نقد تاريخ بنيادي مستشرقان، بي‌طرفي در تحليل‌هاي تاريخي تا حد امكان، بهره‌گيري از دستاوردهاي ساير علوم و تلاش در جهت ارائۀ تصويري چندساحتي از پديده‌هاي تاريخي اشاره كرد. البته او در برخي موارد نيز كماكان پا را از دايرۀ تاريخ‌نگاري توصيفيِ سنتي فراتر ننهاده است. ازاين‌رو شايد بتوان به تعبيري او را مورخي نوسنت‌‌گرا توصيف كرد.