اشتراط خيار در وقف

Revocation of Endowment

وقف تأسيسي دائمي و با استحكامي فراتر از ساير عقود است به‌نحوي كه بسياري از فقهاي اماميه و حقوق‌دانان كشورمان به كرات از دائمي بودن (تأبيد) وقف و غيرقابل‌فسخ و تفاسخ بودن آن سخن گفته‌اند. آميختگي وقف با اعتقادات مذهبي و اجر اُخروي مترتب بر آن و آثار نيكوي اجتماعي و اقتصادي اين نهاد، بر پايداري آن افزوده است به‌گونه‌اي كه امروزه برخي اوقاف داراي قدمت بيش از هزار سال مي‌باشند. علي‌رغم تأكيد بر مؤبد بودن وقف، بررسي آثار فقهي نشان مي‌دهد كه برخي فقها در فروض خاص، امكان درج شرط خيار را در وقف پيش‌بيني كرده‌اند. مشهور فقها چنين شروطي را مورد پذيرش قرار داده‌ و توجيهات و ادلۀ مختلفي براي اثبات صحت چنين شروطي مطرح شده است. قانون مدني اين ديدگاه را نپذيرفته است و از مواد مختلف آن استنباط مي‌شود كه تأبيد و غير‌قابل‌فسخ بودن وقف از خصايص ذاتي و غيرقابل‌انفكاك اين عقد هستند و تحت هيچ عنوان نمي‌توان در وقف، شرطي نمود كه سبب بازگشت وقف به مالكيت واقف شود. لهذا آنچه به‌عنوان شرط فسخ يا تفاسخ در برخي آثار فقهي مطرح شده، اساساً خارج از تأسيس وقف بوده و تحت عنوان ساير احباس نظير مطلق يا عمري قابل بررسي است.

Endowment under Islamic law is a permanent type of contract which cannot be revoked and it is a consensus among Shiite jurisprudents. It is a kind of contract which has been based upon a religious thoughts as well as provides great heavenly reward and includes social and economic effects. These are special characters which lead Endowment to be a more concrete contract with special imperative rules. But, a survey regarding jurisprudent books shows that, some of them sometimes let Endowment to be revocable by special stipulations in the contract, which is against the consensus on irrevocability of an Endowment. Although most of the Shiite jurisprudents accepted these stipulations, but some others are against them. In this article arguments relevant to both ideas are considered. These stipulations are not accepted under the civil law of Iran and it can be deducted from it that Endowment cannot be revoked and are bounded from the time of contract.