تصويرشناسي «خود» و «ديگري» در سفرنامه هاي حج عربي

دو مفهوم بنيادي و هويت‌ساز «خود» و «ديگري» يكي از مهم‌ترين زمينه‌هاي مطالعات فرهنگي در عصر حاضر است. اين قبيل مطالعات با فراهم آوردن زمينۀ مناسب براي شناخت هرچه بيشتر و دقيق‌تر ملت‌ها از يكديگر، ضمن افزايش خودباوري و شناخت از خود، مي‌تواند زمينه را براي برقراري تعامل مثبت و سازنده ملت‌ها با يكديگر نيز مهيا نمايد. پژوهش‌هايي از اين دست در حوزۀ ادبيات به دانش تصويرشناسي موسوم است كه از اوايل قرن نوزدهم براي نخستين بار در آثار انديشمندان فرانسوي شكل گرفت. ادبيات سفرنامه‌اي به فراخور ماهيت آن، مي‌تواند يكي از مناسب‌ترين بسترها براي مطالعات از اين دست باشد. پژوهش پيش رو، با روش توصيفي-تحليلي به مطالعه و بررسي سه سفرنامۀ حج معاصر عربي مربوط به سال‌هاي 1349-1359ق يعني سفرنامۀ شكيب ارسلان، محمد حسين هيكل و محمد لطفي جمعه پرداخته و به اين نتيجه رسيده است كه مفهوم «خود»، بيشتر در قالب خودِ مسلمان و خودِ عرب؛ و مفهوم ديگري در قالب ديگري غرب، ديگري ترك، ديگري وهابي، ديگري شيعه و ديگري غير مسلمان نمود يافته است.