ابن خلدون و دو راهي نقش سياست شرعي و عرفي ـ عقلي در صدور احكام اجتماعي اسلام

ابن خلدون به عنوان شخصيتي صاحب نظر در حوزه‌ مناسبات دين، سياست و جامعه، با فهمي كه از تاريخ حكومت هاي مسلمان داشته، به اين پرسش چالش برانگيز در طول تاريخ انديشه‌ اجتماعي مسلمانان پاسخ داده است كه احكام اجتماعي تا چه اندازه ريشه در دستور شارع و يا عرف و مصالح عرفي دارد. مسئله‌ مقاله حاضر و «چيستي نسبت ميان آموزههاي شرعي و عرفي و سازوكار صدور احكام اجتماعي اسلام مبتني بر آن و مدعي آن « سهم قابل توجه سياست عرفي- عقلي در شكل گيري احكام اجتماعي اسلام از زاويه‌ ديد ابن خلدون » است . بررسي ها نشان داد كه در نظر او صدور حكم براساس نظام شرعي به صورت مستقل، ناممكن و براساس نظام عرفي - عقليِ فارغ از شرع، ناكارآمد و مقدمه‌ پديد آمدن نظام پادشاهي بوده است . بنابراين قواعد عرفي و آراي خردمندان سهمي جدي و اجتناب ناپذير از سياست شرعي كارآمد را به خود اختصاص داده و تأمين كننده‌ منافع دنيوي و اخروي جامعه است . هرچند به نظر، او در مجموع نتوانسته راه چاره نهايي را براي تعيين مسير در دو راهي ياد شده آن گونه كه انتظار مي رفت، تعيين نمايد.