بررسي مفهوم نجات‌بخشي در نگاره‌هاي طوفان و كشتي نجات‌بخش

يكي از پرتكرارترين تجلي‌هاي مضمون جهاني نجات‌بخشي، گزارش رهايي گروهي مشخص از طوفاني نابودگر است. دقت در روايات مختلف اين رويداد نشان مي‌‌دهد كه ضمن حفظ اركان اصلي روايت؛ يعني علت وقوع طوفان، نجات‌دهنده، وسيله‌ نجات و نجات‌يافتگان، مصاديق‌ آنها در طول زمان دگرگون شده‌اند. مسئله اصلي اين تحقيق، چرايي و چگونگي تطور روايت و تبديل برخي نقش‌مايه‌ها به نماد در روايات تصويري است. بدين منظور، مشهورترين روايات اساطيري، ديني و پساديني از اين واقعه، به روش توصيفي تحليلي و با تكيه بر رويكرد استحاله نقش‌مايه‌ها در آيكونولوژي، تحليل شده‌اند. سؤال اصلي پژوهش آن است كه سير تطور مفهوم نجات‌بخشي در نگاره‌هاي طوفان و كشتي نجات چگونه بوده است و در ادامه، اين پرسش مطرح مي‌شود كه سير استحاله نقش‌مايه‌ها و تبديل آنها به نماد در اين نگاره‌ها چگونه پديدار شده است؟ يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهند كه در گذر زمان، دايره نجات‌يافتگان گسترش يافته و مضمون نجات‌بخشي از نجات فردي به نجات جمعي بدل شده است. منجي كه در ابتدا مقام خدايي دارد، به مقام انسان مقدس و در نهايت انسان معمولي تنزل مي‌يابد. وسيله نجات كه كشتي واقعي است، جنبه نمادين گرفته و زبان نگاره‌ها از بيان روايي به بيان نمادين متمايل مي‌شود؛ تا جايي كه در عصر صفوي و در نگاره كشتي شيعي، عناصري چون كلاه قزلباش صفوي، شمسه، بادبان سرخ كشتي ولايت و حضور پيكره‌هايي از نژادهاي مختلف، براي بيان نمادين موضوع برابر نظر هنرمند به‌كار گرفته شده‌اند. در نتيجه، مي‌توان با استفاده از نظريه تغيير نقش‌مايه‌ها به نماد در آيكونولوژي، نقش زيست‌جهان هنرمند و تأثير تاريخ در بيان نمادين مضمون و قرارگيري خاندان صفوي در جايگاه نجات‌بخشان زمانه را بازشناسي نمود.