ساختار معنادار نگارگري و طبقه اجتماعي هنرمندان در شاهنامه بزرگ ايلخاني و سمك عيار با رويكرد ساخت‌گرايي تكويني گُلدمن

در اين مقاله، تصاوير دو نسخه خطي شاهنامه بزرگ ايلخاني و سمك عيار آل اينجو، از منظر جامعه‌شناسي هنر مورد بررسي قرار گرفته‌اند. هر دوي اين آثار، مربوط به اواخر حكومت ايلخانان؛ يعني اوايل قرن هشتم هجري قمري هستند. اواخر دوره ايلخاني، دوره‌اي است كه نارضايتي طبقات مختلف ايراني، به اوج و قدرت حاكمان مغولي نژاد ايلخاني، به پايين‌ترين سطح خود رسيده بود. دو نسخه خطي انتخاب‌شده، مربوط به دو شهر با شرايط اجتماعي متفاوت هستند. هدف اين بوده است كه با استفاده از رويكرد ساخت‌گرايي تكويني، نگاره‌هاي موجود در اين دو نسخه و ساختار‌هاي معنادار تصاوير بررسي شده؛ سپس، جامعه ايراني و طبقات موجود در آن دوره مورد مطالعه قرار گرفته و ساختار‌هاي اصلي آنها شناسايي شوند. مطالعه نشان مي‌دهد كه هنرمندان اين دو اثر، به دو طبقه اجتماعي داراي جهان‌بيني، آگاهي‌هاي ممكن، خواسته‌ها و آرزو‌هاي متفاوت تعلق داشته‌اند. روش تحقيق، توصيفي تحليلي و بر اساس رويكرد ساخت‌گرايي تكويني گلدمن در دو مرحله درك و تشريح است. سؤال اصلي پژوهش اين است كه ارتباط ساختار معنادار آثار نگارگري و طبقه اجتماعي هنرمندان در دوره ايلخاني چيست؟ تحقيق، از نوع تطبيقي بوده و روش آن، توصيفي تحليلي است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين هستند كه ويژگي آثار هنري، برخاسته از كليت جامعه نيست، بلكه ريشه در طبقات دارد و دليل اختلاف سبكي تصاوير شاهنامه بزرگ ايلخاني و سمك عيار، در تفاوت طبقه‌هايي است كه دو گروه هنرمندان در تبريز و شيراز به آن تعلق داشتند. نتيجه مطالعه، مبين اين است كه ساختار‌هاي معنادار موجود در كتاب شاهنامه بزرگ ايلخاني با ساختار‌هاي اصلي طبقه نخبگان و بزرگان ايراني ساكن در تبريز، هم‌ارز بوده و ساختار‌هاي معنادار تصاوير كتاب سمك عيار با ساختار‌هاي اصلي طبقه هنرمندان محلي ساكن در شيراز كه با زندگي مردم روستايي و پيشه‌وران شهري احساس نزديكي مي‌كرده نيز هم‌ارز و يكسان هستند.